Status procesowy pracodawcy; płatnika składek

O tym, jaki status procesowy powinien przysługiwać płatnikowi składek i ubezpieczonemu w konkretnej sprawie sądowej dotyczącej podlegania ubezpieczeniom społecznym powinna decydować chwila złożenia odwołania od decyzji organu rentowego. 

Dla prawidłowego określenia roli procesowej strony uczestniczącej w postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych nie ma większego znaczenia, czy organ rentowy wydał decyzję o podleganiu ubezpieczeniom społecznym działając z urzędu, czy też na wniosek płatnika składek albo ubezpieczonego (w znaczeniu materialnoprawnym). W tym zakresie istotne jest natomiast ustalenie, która strona stosunku ubezpieczenia społecznego wniosła odwołanie od decyzji wydanej w kwestii podlegania (niepodlegania) ubezpieczeniom społecznym. Z tego punktu widzenia każdy podmiot, który wniesie odwołanie od takiej decyzji - a więc również płatnik składek - stanie się "ubezpieczonym" rozumianym jako strona procesowa w postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych.

Jeśli zatem płatnik składek zainicjuje spór sądowy przez wniesienie odwołania od decyzji organu rentowego stwierdzającej podleganie ubezpieczeniom społecznym przez osobę fizyczną, która z tym płatnikiem pozostaje w określonej relacji prawnej uzasadniającej objęcie (nieobjęcie) jej ubezpieczeniami społecznymi, to odwołujący się płatnik jako inicjator postępowania odrębnego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (odpowiednik powoda w postępowaniu prowadzonym w zwykłym trybie procesowym) z chwilą złożenia odwołania uzyskuje status ubezpieczonego w rozumieniu art. 476 § 5 pkt 2 lit. b w związku z art. 477[11] § 1 k.p.c. Jest tak dlatego, że Kodeks postępowania cywilnego w sposób autonomiczny, a więc odrębny i niezależny od prawa materialnego oraz przepisów regulujących tryb postępowania "przedsądowego" prowadzonego przed organem rentowym, definiuje pojęcie "ubezpieczonego". Natomiast, gdy płatnik składek nie złoży odwołania od decyzji wydanej w przedmiocie podlegania ubezpieczeniom społecznym, ale tej czynności dokonana inny podmiot (np. osoba fizyczna będąca ubezpieczonym w znaczeniu materialnoprawnym), to w takim układzie procesowym płatnik składek będzie występował w charakterze "innej osoby, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja".

Na tej podstawie w orzecznictwie sądów powszechnych trafnie przyjęto, że w sprawach dotyczących podlegania i zakresu podlegania ubezpieczeniom społecznym, w których tytułem do ubezpieczenia jest umowa o pracę, stronami postępowania sądowego (prócz organu rentowego) są osoba podlegająca ubezpieczeniom lub ubiegająca się o ustalenie tego tytułu ubezpieczenia i płatnik składek-pracodawca. Osoby te są bowiem adresatami decyzji, z tym że płatnik składek jest "inną osobą, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja" (wyrok SA w Łodzi z dnia 22 listopada 2017 r., III AUa 1522/16; choć odmiennie wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 19 października 2017 r., III AUa 137/17, w którym przyjęto, że w sprawie dotyczącej objęcia ubezpieczeniem społecznym lub wyłączenia z takiego ubezpieczenia osoby będącej pracownikiem, pracodawca ma status zainteresowanego).

Postanowienie SN z dnia 24 października 2019 r., III UZ 27/19

Standard: 57309 (pełna treść orzeczenia)

Spory rozstrzygane w postępowaniu w sprawach z ubezpieczenia społecznego wynikają ze stosunku prawnego opierającego się na relacji między organem ubezpieczeń społecznych, ubezpieczonym i płatnikiem składek, konstruowanej wokół publicznoprawnej instytucji finansowania i redystrybucji świadczeń z ubezpieczenia społecznego, która to więź powstaje z mocy prawa, automatycznie i niezależnie od woli jej stron. Stronami materialnego stosunku ubezpieczenia społecznego są więc oprócz organu rentowego, ubezpieczony i płatnik składek na te ubezpieczenia.

Więź istniejąca pomiędzy płatnikiem a organem rentowym ma charakter pochodny w relacji do stosunku ubezpieczenia. Do jej powstania dochodzi wraz z powstaniem stosunku ubezpieczenia, czyli objęcia ubezpieczeniem osoby spełniającej określone ustawowo kryteria. Stroną postępowania o podleganie ubezpieczeniom społecznym i zapłaty składek powinien być zatem płatnik składek na te ubezpieczenia, czyli pracodawca

Wyrok SN z dnia 14 grudnia 2017 r., II UK 643/16

Standard: 57501 (pełna treść orzeczenia)