Podział siedliska

Artykuł 211 kc oraz art. 623 kpc uzależniają zniesienie współwłasności przez podział rzeczy - a także sposób tego podziału - od zgodności ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy bądź zgodności z interesem społeczno-gospodarczym. Przesłanki, o jakich mowa, nabierają szczególnego znaczenia w sprawach, w których przedmiotem podziału ma być siedlisko, działka zagrodowa lub inna nieruchomość, mogąca stanowić zaplecze mieszkalno-gospodarcze dla gospodarstwa rolnego. Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie zwracał uwagę na te kwestie, podkreślając, że wskazanym przesłankom nie czyni zadość podzielenie małej działki na działki o niewielkiej powierzchni, pozbawione znaczenia funkcjonalnego, utworzenie enklawy usytuowanej wewnątrz innych działek lub pozbawionej łączności z drogami publicznymi, albo wydzielenie gruntu zajętego bezpośrednio przez sam budynek, bez odpowiedniego placu i obejścia (por. np. orzeczenie z dnia 24 maja 1974 r., III CRN 373/73).

Postanowienie SN z dnia 20 czerwca 1997 r., III CKN 45/96

Standard: 66156 (pełna treść orzeczenia)

Przy podziale siedliska spadkowego, co w praktyce sądowej stwarza szczególne trudności, wymagają rozważenia następujące problemy.

a) Podział siedliska jest dopuszczalny w zasadzie wtedy, gdy ze względu na powierzchnię i kształt siedliska można przydzielić poszczególnym spadkobiercom działki nadające się do ich samodzielnego użytkowania zgodnie z przeznaczeniem, w szczególności do postawienia na nich budynków mieszkalnych i gospodarczych, niezbędnych do prowadzenia przydzielonych tym spadkobiercom gospodarstw. Przy ocenie zarówno dopuszczalności, jak i sposobu takiego podziału należy mieć na uwadze potrzeby każdego z nowo powstających gospodarstw z uwzględnieniem sytuacji osobistej i rodzinnej właścicieli tych gospodarstw.

Jeżeli na spadkowym siedlisku mieszczą się już budynki wzniesione przez poszczególnych spadkobierców albo jeżeli budynki spadkowe mają być przyznane różnym spadkobiercom, należy podziału siedliska dokonać, w miarę możności, w sposób zapobiegający konieczności przenoszenia budynków.

b) W związku z obserwowaną rozbieżnością praktyki w zakresie podziału należących do spadkowego gospodarstwa rolnego budynków wymaga wyjaśnienia, że podział budynku według płaszczyzn pionowych wraz z gruntem jest dopuszczalny tylko wtedy, gdy w wyniku podziału powstaną odrębne budynki, wyraźnie oddzielone od siebie płaszczyzną (ścianą) już istniejącą bądź możliwą do wykonania za zezwoleniem właściwego organu budowlanego w celu rozdzielenia budynków.

W razie istnienia przesłanek uzasadniających dokonanie takiego podziału możliwe jest unormowanie korzystania z klatki schodowej lub sieni znajdującej się w obrębie jednego z nowo utworzonych budynków przez mieszkańców drugiego z tych budynków w drodze ustanowienia odpowiedniej służebności gruntowej.

c) Jeżeliby się okazało, że możliwy jest tylko taki podział siedliska, w wyniku którego budynek jednego spadkobiercy, trwale związany z gruntem (zwłaszcza murowany bądź na podmurówce), musiałby pozostać na działce przydzielonej innemu spadkobiercy, to utrzymanie tego stanu wymagałoby ustanowienia, w gospodarczo uzasadnionym wypadku, odpowiedniej służebności gruntowej ( 212 § 1 w związku z art. 1035 k.c.). Stosownie do okoliczności konkretnego wypadku należałoby wówczas określić czas trwania takiej służebności.

d) Jeżeli podział siedliska spadkowego na dwa lub więcej siedlisk nie byłby możliwy, siedlisko to należałoby przydzielić temu spadkobiercy, który - stosownie do okoliczności - jest z nim najbardziej związany, przy uwzględnieniu posiadania przez spadkobierców własnych siedlisk bądź perspektyw ich uzyskania.

e) W razie zobowiązania spadkobiercy do przeniesienia na inny teren przydzielonego mu budynku znajdującego się na siedlisku przyznanym innemu spadkobiercy, należy wyznaczyć taki termin przeniesienia budynku, który odpowiada realnie istniejącym możliwościom w okolicznościach konkretnej sprawy. Przejściowe trudności w uzyskaniu przez innych spadkobierców własnych zabudowań należy rozwiązywać w ramach 1083 k.c. Z prawidłowej wykładni tego przepisu wynika, że przewidziane w nim "uprawnienie do dalszego zamieszkania" obejmuje, w granicach uzasadnionych konkretnymi potrzebami gospodarczymi, również uprawnienie do korzystania z odpowiednich pomieszczeń w budynkach gospodarczych.

f) Jeżeli nie jest możliwe rozstrzygnięcie o siedlisku w jeden z wyżej wskazanych sposobów i brak jest perspektyw uzyskania przez poszczególnych spadkobierców własnych działek pod zabudowę i wzniesienia własnych budynków niezbędnych do racjonalnego prowadzenia wydzielonych im gospodarstw, można siedlisko spadkowe przyznać spadkobiercom, otrzymującym schedy w naturze, jako współwłasność w określonych częściach ułamkowych ( 1044 k.c.); w braku żądania ze strony tych spadkobierców należy - jako rozwiązanie wyjątkowe - rozważyć możliwość wyłączenia siedliska z działu i przeprowadzenia częściowego działu co do reszty majątku spadkowego.

Uchwała SN z dnia 15 grudnia 1969 r., III CZP 12/69

Standard: 56151 (pełna treść orzeczenia)