Kognicja sądu rozstrzygającego o wyłączeniu sędziego

Instytucja wyłączenia sędziego służy zagwarantowaniu stronom postępowania realizacji konstytucyjnego prawa do sądu w tym jego aspekcie, który dotyczy rozpatrzenia sprawy przez bezstronny sąd (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP). Refleksem stosowania przepisów Kodeksu postępowania cywilnego o wyłączeniu sędziego z ustawy (art. 48 k.p.c.) albo na wniosek strony lub żądanie sędziego (art. 49 k.p.c.) jest także stworzenie sędziemu możliwości uniknięcia dylematów, które mogłyby powstać w razie rozpoznania spraw angażujących go, choćby pośrednio, z powodu podmiotowych lub przedmiotowych uwarunkowań danego postępowania sądowego. W efekcie przyjęte rozwiązania prawne zapewniają zwiększenie obiektywizmu orzekania i budują społeczne zaufanie do wymiaru sprawiedliwości.

Wyłączenie sędziego ma doniosłe skutki, gdyż prowadzi do pozbawienia go możliwości rozpoznania przydzielonej mu sprawy i wydania w niej orzeczenia. Fakt uwzględnienia wniosku o wyłączenie zwykle jest także następczo odczytywany jako potwierdzający wystąpienie okoliczności mogących wywołać uzasadnione wątpliwości co do bezstronności sędziego. 

Pochopne uwzględnianie wniosków, oparte na postrzeganiu w sposób wyolbrzymiony związku między wystąpieniem wskazanej przez stronę „okoliczności” i „uzasadnionych wątpliwości”, miałoby zatem bardzo poważne, negatywne konsekwencje i dla wykonywania służby przez konkretnego sędziego, i dla pracy całego wymiaru sprawiedliwości.

Postanowienie SN z dnia 12 października 2023 r., III CZP 5/23

Standard: 80226 (pełna treść orzeczenia)

Sąd powołany do orzekania o wyłączeniu sędziego rozstrzyga również o dopuszczalności wniosku strony.

Wszystkie kwestie związane z wnioskiem strony o wyłączenie sędziego, tj. także wykraczające poza samą zasadność wniosku (np. opóźnienie wniosku) objęte są kognicją sądu powołanego na podstawie art. 52 k.p.c. do orzekania w tym przedmiocie.

Uchwała SN z dnia 6 marca 1998 r., III CZP 70/97

Standard: 55800 (pełna treść orzeczenia)