Abuzywność pozaodsetkowych (prowizje i opłaty) kosztów kredytu lub pożyczki

Artykuł 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że: warunek umowy o kredyt konsumencki pozwalający danemu konsumentowi na odroczenie lub zmianę planu spłaty miesięcznych rat kredytu w zamian za zapłatę dodatkowych kosztów, nawet jeśli nie jest pewne, czy konsument skorzysta z tej możliwości, może mieć nieuczciwy charakter, jeżeli w szczególności koszty te są w sposób oczywisty nieproporcjonalne w stosunku do kwoty udzielonego kredytu.

Artykuł 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 w związku z zasadą skuteczności należy interpretować w ten sposób, że: stoją one na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które pozwala zobowiązać konsumenta do poniesienia części kosztów postępowania, jeżeli w następstwie stwierdzenia nieważności warunku umownego ze względu na jego nieuczciwy charakter roszczenie o zwrot kwot, które konsument nienależnie zapłacił na podstawie tego warunku, jest uwzględniane tylko częściowo z uwagi na to, że określenie zakresu prawa tego konsumenta do zwrotu tych kwot jest praktycznie niemożliwe lub nadmiernie utrudnione.

Wyrok TSUE z dnia 21 marca 2024 r., C-714/22

Standard: 82847 (pełna treść orzeczenia)

Art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że o ile badanie ewentualnie nieuczciwego charakteru warunku dotyczącego pozaodsetkowych kosztów umowy kredytu zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem nie jest wykluczone na podstawie art. 4 ust. 2 tej dyrektywy w związku z jej art. 8, nieuczciwy charakter takiego warunku może zostać stwierdzony przy uwzględnieniu okoliczności, że przewiduje on zapłatę przez konsumenta kosztów lub prowizji w kwocie rażąco nieproporcjonalnej do świadczonej w zamian usługi.

Zgodnie z art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 z zastrzeżeniem art. 8 tej dyrektywy ocena nieuczciwego charakteru warunków nie dotyczy ani określenia głównego przedmiotu umowy, ani relacji ceny i wynagrodzenia z jednej strony do dostarczonych w zamian towarów lub usług z drugiej strony, o ile warunki te zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem.

Prowizja obejmująca wynagrodzenie za usługi związane z badaniem, udzielaniem lub przetwarzaniem pożyczki lub kredytu lub innych podobnych usług nieodłącznie związanych z działalnością kredytodawcy powstałą w związku z udzieleniem tej pożyczki lub kredytu nie może zostać uznana za stanowiącą główne zobowiązania wynikające z umowy o kredyt [zob. podobnie wyrok z dnia 16 marca 2023 r., Caixabank (Prowizja za udzielenie kredytu), C-565/21).

Warunki dotyczące świadczenia wzajemnego należnego pożyczkodawcy od konsumenta lub mające wpływ na faktyczną cenę, jaką powinien uiścić konsument na rzecz pożyczkodawcy, zaliczają się natomiast co do zasady do drugiej kategorii warunków, o której mowa w art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 w odniesieniu do kwestii, czy wskazana w treści umowy kwota wynagrodzenia lub ceny jest odpowiednia do usług świadczonych w zamian przez kredytodawcę (zob. podobnie wyrok z dnia 3 października 2019 r., Kiss i CIB Bank, C‑621/17).

Rząd polski wskazuje jednak, że art. 3851 § 1 kodeksu cywilnego, który stanowi transpozycję art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 do prawa polskiego, zezwala na zbadanie stosunku ceny do usługi, jeżeli chodzi o warunki, które nie są związane z głównymi świadczeniami stron, ustanawiając w ten sposób szerszą ochronę konsumenta. Tymczasem w zakresie, w jakim taki przepis krajowy rzeczywiście nadaje węższy zakres odstępstwu ustanowionemu we wspomnianym art. 4 ust. 2, pozwalając na szerszą kontrolę potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków umowy, które wchodzą w zakres stosowania tej dyrektywy, czego ustalenie należy do sądu odsyłającego, wpisuje się on w cel ochrony konsumentów realizowany przez wspomnianą dyrektywę i wchodzi w zakres przyznanego państwom członkowskim w jej art. 8 uprawnienia do przyjęcia lub utrzymania bardziej rygorystycznych przepisów mających na celu zapewnienie wyższego poziomu ochrony konsumenta (zob. podobnie wyrok z dnia 3 września 2020 r., Profi Credit Polska, C‑84/19, C-222/19 i C-252/19).

O ile nieuczciwy charakter takiego warunku jest podnoszony przed sądem krajowym ze względu na brak rzeczywistego świadczenia przez pożyczkodawcę mogącego stanowić świadczenie wzajemne za przewidzianą przez niego prowizję, o tyle podniesiona w ten sposób kwestia nie dotyczy relacji kwoty tej prowizji do jakiegokolwiek świadczenia, a zatem nie jest objęta zakresem stosowania art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 (zob. podobnie wyrok z dnia 26 lutego 2015 r., Matei, C-143/13).

Do sądu krajowego należy zbadanie, czy konsument został poinformowany o powodach uzasadniających zapłatę tej prowizji (zob. podobnie wyrok z dnia 3 października 2019 r., Kiss i CIB Bank, C-621/17).

Wyłączenie, o którym mowa w art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13, pozostaje w każdym razie bez uszczerbku dla przestrzegania ustanowionego przez ten przepis wymogu przejrzystości, który ma taki sam zakres jak wymóg określony w art. 5 tej dyrektywy i który należy rozumieć w ten sposób, że wymaga on nie tylko, aby dany warunek był zrozumiały dla konsumenta pod względem gramatycznym, lecz również aby konsument ten był w stanie dokonać oceny, na podstawie dokładnych i zrozumianych kryteriów, wypływających dla niego z tego warunku skutków ekonomicznych (zob. podobnie wyrok z dnia 3 października 2019 r., Kiss i CIB Bank, C-621/17).

Choć pożyczkodawca nie ma obowiązku szczegółowego określenia przez pożyczkodawcę w umowie charakteru wszystkich świadczonych usług w zamian za koszty lub prowizje przewidziane w niektórych warunkach umownych, konieczne jest, po pierwsze, aby można było racjonalnie zrozumieć lub wywnioskować z umowy rozpatrywanej jako całość charakter faktycznie świadczonych usług, a po drugie, aby konsument był w stanie sprawdzić, czy poszczególne koszty lub usługi, którymi jest on obciążony, nie nakładają się na siebie. Badanie to należy przeprowadzić w świetle wszystkich istotnych okoliczności faktycznych, do których zaliczają się nie tylko warunki danej umowy, ale także reklama i informacje podane przez pożyczkodawcę w toku negocjacji umowy (zob. podobnie wyrok z dnia 3 października 2019 r., Kiss i CIB Bank, C-621/17).

Wynika z tego, że gdyby sąd odsyłający stwierdził, iż rozpatrywane warunki nie zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem, powinny one w każdym razie podlegać ocenie pod kątem ich ewentualnego nieuczciwego charakteru, nawet jeśli sąd ten uzna ponadto, że warunki te stanowią część głównego przedmiotu umowy lub że są one kwestionowane w świetle relacji ceny lub wynagrodzenia do usług świadczonych w zamian (zob. podobnie wyrok z dnia 26 lutego 2015 r., Matei, C-143/13).

Wyrok TSUE z dnia 23 listopada 2023 r., C-321/22

Standard: 82300 (pełna treść orzeczenia)