Poszanowanie mienia - obowiązki Państwa
Konwencyjne prawo do poszanowania mienia
W sprawie Kotov Wielka Izba w ten sposób streściła ogólne zasady dotyczące charakteru i zakresu pozytywnych obowiązków państwa w kontekście postępowania upadłościowego: „Trybunał wielokrotnie stwierdzał, że artykuł 1 Protokołu nr 1 przewiduje również pewne pozytywne obowiązki. Tak też w sprawie Öneryıldız p. Turcji ([Wielka Izba], nr 48939/99, ETPCz 2004‑XII), która dotyczyła zniszczenia mienia skarżącego na skutek wybuchu gazu, Trybunał orzekł, że rzeczywiste i skuteczne korzystanie z prawa chronionego przez ten przepis nie zależy jedynie od obowiązku państwa do powstrzymywania się przed ingerencją, ale może wymagać pozytywnych działań ochronnych, zwłaszcza w razie istnienia bezpośredniego związku między działaniami, jakich skarżący mógł w uzasadniony sposób oczekiwać od władz, a skutecznym korzystaniem przez niego ze swego mienia. Nawet w relacjach horyzontalnych mogą istnieć względy interesu publicznego nakładające na państwo pewne obowiązki. I tak, w wyroku Broniowski p. Polsce ([Wielka Izba], nr 31443/96, ETPCz 2004‑V) Trybunał stwierdził, że wynikające z artykułu 1 Protokołu nr 1 zobowiązania mogą wymagać od państwa podjęcia niezbędnych środków dla ochrony prawa własności. Stąd względy interesu ogólnego nakładające na państwo pewne zobowiązania mogą mieć zastosowanie nawet w relacjach horyzontalnych”.
Granic pomiędzy pozytywnymi a negatywnymi zobowiązaniami państwa wynikającymi z artykułu 1 Protokołu nr 1 nie da się precyzyjnie zdefiniować, ale zasady, które mają zastosowanie, są jednak podobne. Bez względu na to, czy sprawa jest oceniana w kategoriach pozytywnego zobowiązania państwa, czy też w kategoriach wymagającej uzasadnienia ingerencji władz publicznych, kryteria, które należy zastosować, nie różnią się co do istoty. W obu przypadkach należy uwzględnić zachowanie sprawiedliwej równowagi między konkurującymi interesami jednostki i zbiorowości jako całości. Co więcej, cele wymienione w tym przepisie mogą mieć pewne znaczenie przy ocenie, czy zachowano sprawiedliwą równowagę między wymaganiami interesu publicznego a fundamentalnym prawem własności skarżącego. W kontekście obu zobowiązań państwo korzysta z pewnego marginesu oceny przy decydowaniu o krokach, jakie należy podjąć dla zapewnienia przestrzegania Konwencji (zob. mutatis mutandis, Hatton i inni p. Zjednoczonemu Królestwu [Wielka Izba], nr 36022/97, ETPCz 2003‑VIII oraz cytowany wyżej wyrok w sprawie Broniowski [Wielka Izba]).
Charakter i zakres pozytywnych obowiązków państwa różni się w zależności od okoliczności. Na przykład sprawie Öneryıldız utrata mienia przez skarżącego wynikała z oczywistego zaniedbania władz, w szczególnie niebezpiecznej sytuacji. Natomiast, jeśli sprawa dotyczy zwykłych relacji ekonomicznych między osobami prywatnymi, takie obowiązki są bardziej ograniczone. Trybunał wielokrotnie podkreślał, że artykuł 1 Protokołu nr 1 nie może być interpretowany w sposób prowadzący do nałożenia na umawiające się państwa ogólnego obowiązku pokrycia długów podmiotów prywatnych (zob. mutatis mutandis decyzja w cytowanej wyżej sprawie Shestakov [Shestakov p. Rosji (decyzja), nr 48757/99, z 18 czerwca 2002 r.] oraz cytowane wyżej orzeczenie w sprawie Scollo [Scollo p–ko Włochom, z 28 września 1995 r., seria A nr 315‑C]; zob. w szczególności rozstrzygnięcie Trybunału w decyzji Anokhin p. Rosji (decyzja), nr 25867/02, z 31 maja 2007 r.).
Niemniej jednak Trybunał stwierdził również, że w pewnych okolicznościach artykuł 1 Protokołu nr 1 może wymagać zastosowania „środków koniecznych dla ochrony prawa własności (...) nawet w sprawach wiążących się ze sporem między osobami fizycznymi i prawnymi” (wyż. cyt. Sovtransavto Holding [Sovtransavto Holding p. Ukrainie, nr 48553/99, ETPCz 2002‑VII]). Zasada ta była szeroko stosowana w kontekście postępowań egzekucyjnych przeciwko dłużnikom prywatnym (wyż. cyt. Fuklev [Fuklev p. Ukrainie, nr 71186/01, z 7 czerwca 2005 r.], § 89-91, wyż. cyt. Kesyan [Kesyan p. Rosji, nr 36496/02, z 19 października 2006 r.]; zob. również Kin‑Stib i Majkić p. Serbii, nr 12312/05, z 20 kwietnia 2010 r., Marčić i inni p. Serbii, nr 17556/05, z 30 października 2007 r. oraz mutatis mutandis, Matheus p. Francji, nr 62740/00 z 31 marca 2005 r.).
W wyroku w sprawie Blumberga p. Łotwie (nr 70930/01 z 14 października 2008) Trybunał stwierdził, że jeśli naruszenia prawa do poszanowania mienia dokonuje osoba prywatna, rodzi się pozytywny obowiązek państwa zapewnienia w krajowym systemie prawnym, aby prawo własności było wystarczająco prawnie chronione i istniały odpowiednie środki prawne, pozwalające pokrzywdzonemu tym naruszeniem, dochodzenia swoich praw, w tym, w razie potrzeby, domagania się odszkodowania za poniesioną szkodę”. Z tego wynika, że od państwa można wymagać podjęcia w takich okolicznościach środków prewencyjnych lub naprawczych.
Pośród środków naprawczych, których podjęcia można w pewnych okolicznościach wymagać od państwa, znajduje się wprowadzenie środków prawnych pozwalających stronie poszkodowanej skutecznie dochodzić swoich praw. Chociaż artykuł 1 Protokołu nr 1 nie zawiera wyraźnych wymagań proceduralnych, Trybunał uznał istnienie proceduralnych pozytywnych obowiązków zarówno w sprawach z udziałem władz państwowych (Jokela p. Finlandii nr 28856/95, ETPCz 2002‑IV; zob. również Zehentner p. Austrii, nr 20082/02, z 16 lipca 2009 r.), jak i w sporach, jak w przedmiotowej sprawie, wyłącznie między osobami prywatnymi. W jednej ze spraw należących do drugiej kategorii Trybunał stwierdził, że państwo miało obowiązek zapewnić postępowanie sądowe oferujące konieczne gwarancje proceduralne umożliwiające sądom krajowym skuteczne i rzetelne rozstrzygnięcie wszelkich sporów między osobami prywatnymi (zob. Sovtransavto Holding, § 96; zob. również Anheuser-Busch Inc. p. Portugalii [WI], nr 73049/01, ETPCz 2007‑I oraz Freitag p. Niemcom, nr 71440/01 z 19 lipca 2007 r.).
Trybunał przypomniał, że dla oceny, czy zachowano wymogi artykułu 1 Protokołu nr 1, Trybunał musi dokonać całościowej oceny różnych wchodzących w grę interesów, mając na uwadze, że celem Konwencji jest gwarantowanie praw rzeczywistych i skutecznych. Trybunał musi wejrzeć w sprawę głębiej i zbadać realia sytuacji, będącej przedmiotem skargi (zob. Plechanow [Plechanow p. Polsce nr 22279/04 z 7 lipca 2009]).
Trybunał uznał, że obowiązkiem państwa na podstawie artykułu 1 Protokołu nr 1 do Konwencji jest stworzenie odpowiednich ram ustawowych przewidujących minimalną ochronę interesów osób kupujących w dobrej wierze (zob. Kotov).
Ceni przeciwko Włochom (Skarga nr 25376/06)
Standard: 4420
Na mocy art. 1 Konwencji, wszystkie państwa strony „zapewniają każdemu człowiekowi, podlegającemu ich jurysdykcji, prawa i wolności określone w Konwencji”. Wywiązanie się z tego ogólnego obowiązku może pociągać za sobą zobowiązania pozytywne nieodłącznie związane z zapewnieniem skutecznego korzystania z praw zagwarantowanych w Konwencji. W kontekście art. 1 Protokołu nr 1 owe pozytywne zobowiązania mogą wymagać od państwa podjęcia niezbędnych środków dla ochrony prawa własności (zob. Sovtransavto Holding przeciwko Ukrainie, nr 48553/99, ECHR 2002-VII, z dalszymi odwołaniami, oraz, z koniecznymi zmianami, Keegan przeciwko Irlandii, wyrok z dnia 26 maja 1994 r., Seria A., nr 290, str. 19 i Kroon i Inni przeciwko Holandii, wyrok z 27 października 1994 r., Seria A., nr 297-C, str. 56).
Granic pomiędzy pozytywnymi i negatywnymi zobowiązaniami państwa wynikającymi z art. 1 Protokołu nr 1 nie da się precyzyjnie zdefiniować. Zasady, które mają zastosowanie są jednak podobne. Bez względu na to, czy sprawa jest oceniana w kategoriach pozytywnego zobowiązania państwa, czy też w kategoriach wymagającej uzasadnienia ingerencji władz publicznych, kryteria, które należy zastosować nie różnią się co do istoty. W obu przypadkach należy uwzględnić zachowanie sprawiedliwej równowagi pomiędzy konkurującymi interesami jednostki i zbiorowości jako całości. Co więcej, cele wymienione w tym przepisie mogą mieć pewne znaczenie przy ocenie, czy zachowano sprawiedliwą równowagę pomiędzy wymaganiami interesu publicznego i fundamentalnym prawem własności skarżącego. W kontekście obu zobowiązań państwo korzysta z pewnego marginesu swobodnej oceny przy decydowaniu o krokach, jakie należy podjąć dla zapewnienia przestrzegania Konwencji (zob., z koniecznymi zmianami, Keegan przeciwko Irlandii [GC], nr 36022/97, ECHR 2003-VIII).
Broniewski przeciwko Polsce (Skarga nr 31443/96)
Standard: 4421