Wydalenie osoby ubiegającej się o azyl - skuteczny krajowy środek odwoławczy

Ogólne zasady dotyczące skuteczności środków i gwarancji zapewnianych przez Umawiające się Państwa w odniesieniu do wydalenia osoby ubiegającej się o azyl na mocy art. 13 w związku z art. 3 Konwencji wymieniono w wyroku w sprawie M.S.S. przeciwko Belgii i Grecji [Wielka Izba], skarga nr 30696/09, ETPC 2011).

Trybunał przypomina zasady dotyczące art. 13 Konwencji, który gwarantuje istnienie w prawie krajowym środka pozwalającego na korzystanie z praw i wolności przewidzianych w Konwencji. Na mocy tego przepisu wymaga się więc krajowego środka uprawniającego do przeanalizowania treści „dającej się uzasadnić skargi” opartej na postanowieniach Konwencji oraz do zaoferowania odpowiedniego środka naprawczego. Zakres obowiązku nałożonego na podstawie art. 13 na Umawiające się Państwa różni się w zależności od charakteru skargi skarżącego. Niemniej środek odwoławczy, którego wymaga art. 13, winien być „skuteczny” zarówno w praktyce, jak i w prawie (Kudła przeciwko Polsce [Wielka Izba], nr 30210/96, § 157, ETPC 2000-XI, oraz M.S.S. przeciwko Belgii i Grecji).

We wspomnianym wyroku w sprawie M.S.S. Trybunał przypomniał, że mechanizm wniesienia do niego skargi ma charakter subsydiarny w stosunku do systemów krajowych, ponieważ Trybunał wystrzega się analizowania wniosków o azyl czy kontrolowania sposobu, w jaki Państwa wypełniają swoje zobowiązania wynikające z Konwencji genewskiej. Jego podstawowym zadaniem jest sprawdzenie, czy istnieją skuteczne gwarancje chroniące skarżącego przed arbitralnym odesłaniem do kraju, z którego uciekł).

Trybunał uwzględnia margines oceny przysługujący Umawiającym się Państwom, uznając, że „skuteczność środka w rozumieniu art. 13 nie zależy od pewności co do wydania decyzji korzystnej dla skarżącego. Podobnie „organ” wspomniany w tym przepisie nie musi być organem sądowym, ale jego uprawnienia i oferowane przezeń gwarancje są już brane pod uwagę przy ocenie skuteczności wykonywanego przed nim środka. Co więcej, wszystkie środki oferowane w prawie krajowym mogą wypełniać wymogi przewidziane w art. 13, nawet jeśli żaden z nich sam ich w pełni nie spełnia” (Gebremedhin [Gaberamadhien] przeciwko Francji, skarga nr 25389/05, ETPC 2007-II, M.S.S. przeciwko Belgii i Grecji, op. cit., oraz I.M. przeciwko Francji).

Z drugiej strony, skuteczność narzuca wymóg dostępności i realności – aby środek wymagany na mocy art. 13 był skuteczny, musi on być dostępny tak w prawie, jak i w praktyce. W szczególności jego wykonanie nie może być w nieuzasadniony sposób utrudnione działaniami lub zaniechaniami władz pozwanego Państwa (Çakıcı przeciwko Turcji [Wielka Izba], skarga nr 23657/94, ETPC 1999-IV, oraz M.S.S. przeciwko Belgii i Grecji).

Analizując środki odwoławcze, z których mogą skorzystać osoby ubiegające się o azyl w Grecji, Trybunał przyznał również, że dostępność takiego środka w praktyce jest kluczowa z perspektywy oceny jego skuteczności (M.S.S. przeciwko Belgii i Grecji).

Skuteczność łączy się z wymaganiami dotyczącymi jakości, szybkości i skutku zawieszającego, biorąc pod uwagę zwłaszcza wagę, jaką Trybunał przypisuje wobec art. 3 oraz z uwagi na nieodwracalność szkód, które mogą zostać wyrządzone w przypadku zmaterializowania się ryzyka tortur lub złego traktowania. „Art. 13 wymaga środka krajowego umożliwiającego przeanalizowanie treści skargi oraz zapewnienie stosownego środka naprawczego, nawet jeśli Państwa korzystają z pewnego marginesu oceny w zakresie sposobu wypełniania zobowiązań nałożonych na nie na mocy tego przepisu” (Jabari).

Skuteczność środka odwoławczego w rozumieniu art. 13 bezwzględnie wymaga uważnej kontroli prowadzonej przez władze krajowe (Chamaïev i Inni przeciwko Gruzji i Rosji, skarga nr 36378/02, ETPC 2005-III), niezależnego i skrupulatnego zbadania każdego zarzutu pod względem istnienia przyczyn pozwalających wierzyć w istnienie ryzyka wystąpienia traktowania sprzecznego z art. 3 (Jabari) oraz szczególnej szybkości działania (Batı i Inni przeciwko Turcji, skargi nr 33097/96 i 57834/00, ETPC 2004‑IV (fragmenty), De Souza Ribeiro przeciwko Francji [Wielka Izba], skargi nr 22689/07, § 82, ETPC 2012). Co więcej, mając na uwadze nieodwracalność szkód, które mogą zaistnieć w przypadku zmaterializowania się ryzyka tortur lub złego traktowania, pojęcie skutecznego środka odwoławczego w rozumieniu art. 13 wymaga możliwości doprowadzenia do zawieszenia wykonania nakazu wydalenia (Jabari). Trybunał w istocie bowiem uznał, że w zakresie wydalenia z terytorium środek odwoławczy pozbawiony automatycznego skutku zawieszającego nie spełnia warunków skuteczności wymaganych na podstawie art. 13 Konwencji (Čonka, Sultani przeciwko Francji, skarga nr 45223/05, ETPC 2007-IV (fragmenty), Gebremedhin, Hirsi Jamaa i Inni przeciwko Włochom [Wielka Izba], skarga nr 27765/09, ETPC 2012, M.S.S. przeciwko Belgii i Grecji, De Souza Ribeiro). Te same zasady mają tym bardziej zastosowanie, jeżeli wydalenie wystawia skarżącego na realne ryzyko zagrożenia jego życia, chronionego na mocy art. 2 Konwencji.

Szczególną uwagę należy zwrócić na szybkość działania samego środka, ponieważ jeśli jest ona zbyt wolna, może go czynić nieodpowiednim (Doran przeciwko Irlandii, skarga nr 50389/99, ETPC 2003-X).

Trybunał za konieczne uważa podkreślenie, że w przypadku skarg związanych z azylem i imigracją Trybunał – respektując zasadę subsydiarności – koncentruje się wyłącznie na badaniu skuteczności procedur krajowych oraz na upewnieniu się, że procedury te funkcjonują z poszanowaniem praw człowieka (zob. M.S.S. przeciwko Belgii i Grecji).

W przypadku, gdy osoba w sposób dający się uzasadnić podnosi, że odesłanie jej narazi ją na traktowanie niezgodne z art. 3 Konwencji, środki odwoławcze bez skutku zawieszającego nie mogą zostać uznane za skuteczne w rozumieniu art. 35 § 1 Konwencji. Należy podkreślić, że wymogi przewidziane w art. 13, tak jak wszystkie inne postanowienia Konwencji, mają charakter gwarancji, a nie przejawu dobrej woli czy praktycznego rozwiązania. Stanowi to jedną z konsekwencji praworządności, jednej z fundamentalnych zasad społeczeństwa demokratycznego nieodłącznie powiązanych ze wszystkimi artykułami Konwencji (zob. na zasadzie mutatis mutandis, Iatridis przeciwko Grecji [Wielka Izba], skarga nr 31107/96, ETPC 1999-II).

A.C. i inni Hiszpanii (Skarga nr 6528/11)

Standard: 4398

Nota źródłowa