Zasiedzenie secundum tabulas

W aktualnym stanie prawnym brak jest przepisu wyłączającego możliwość ubiegania się przez podmiot, wpisany jako właściciel do księgi wieczystej na podstawie tytułu prawnego (czynności prawnej, orzeczenia sądu, decyzji administracyjnej), następnie zniweczonego ze skutkiem ex tunc na skutek późniejszych zdarzeń o różnym charakterze (na przykład stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej, uchylenia orzeczenia sądowego, ustalenia nieważności czynności prawnej), o stwierdzenie, że stał się właścicielem nieruchomości w drodze zasiedzenia, jeśli wpis ma charakter deklaratywny.

Kwestie te w sposób wyraźny regulował dekret z dnia 11 października 1946 roku - Prawo rzeczowe (Dz. U. nr 57, poz. 319), przewidując w art. 51 krótsze, od powszechnie obowiązujących (na mocy art.50 dekretu- 20 lat w przypadku dobrej wiary i 30 lat w przypadku złej wiary), terminy zasiedzenia nieruchomości dla osób wpisanych do księgi wieczystej jako właściciel, ale nim w rzeczywistości nie będących- odpowiednio 10 i 20 lat (zasiedzenie secundum tabulas). Z przepisów tych wynikała więc nie tylko dopuszczalność złożenia przez taką osobę wniosku o stwierdzenie zasiedzenia nieruchomości, ale także jej uprzywilejowanie, polegające na skróceniu powszechnie obowiązujących terminów zasiedzenia.

Kodeks cywilny nie recypował tych regulacji, co uzasadniano przyjęciem jednolitych terminów zasiedzenia nieruchomości czyli 10 lat w przypadku dobrej i 20 lat w przypadku złej wiary posiadacza samoistnego nieruchomości.

W doktrynie i orzecznictwie wskazano po wejściu w życie kodeksu cywilnego, że odebranie wpisowi charakteru jednej z kumulatywnych przesłanek zasiedzenia nie oznacza, iż zasiedzenie secundum tabulas nie jest obecnie dopuszczalne. Nie daje ono bowiem jedynie przywileju skrócenia okresu samoistnego posiadania, niezbędnego do zasiedzenia własności nieruchomości. W postanowieniu z dnia 13 marca 1977 r., IV CR 102/78 Sąd Najwyższy wyjaśnił, że wobec skrócenia w kodeksie cywilnym terminów zasiedzenia nieruchomości do 10 lub 20 lat, uprzywilejowany rodzaj zasiedzenia, o którym była mowa w art. 51 prawa rzeczowego pominięto w obowiązującym prawie.

Wpis Skarbu Państwa jako właściciela nieruchomości, dokonany w księdze wieczystej na podstawie decyzji administracyjnej, której nieważność następnie stwierdzono w postępowaniu administracyjnym, nie stanowi więc przeszkody do wystąpienia przez Skarb Państwa z wnioskiem o nabycie prawa własności tej nieruchomości w drodze zasiedzenia. Natomiast uwzględnienie tego wniosku jest już kwestią okoliczności konkretnego przypadku i zależy od tego, czy wnioskodawca wykaże spełnienie się, przewidzianych przepisami kodeksu cywilnego, przesłanek niezbędnych do stwierdzenia na jego rzecz zasiedzenia.

Postanowienie SN z dnia 11 września 2013 r., III CZP 51/13

Standard: 54199 (pełna treść orzeczenia)

Okoliczność, że przewidziane w kodeksie cywilnym terminy zasiedzenia nieruchomości są takie same jak przewidziane poprzednio w prawie rzeczowym terminy zasiedzenia nieruchomości secundum tabulas, nakazuje do takich wypadków stosować zasadę, wedle której osoba, która została wpisana do księgi wieczystej jako właściciel nieruchomości i która pod rządem prawa rzeczowego w 1964 r. objęła nieruchomość w posiadanie, nabywa jej własność z chwilą upływu - zależnie od tego, czy uzyskała posiadanie w dobrej czy złej wierze - 10-letniego lub 20-letniego terminu liczonego od dnia objęcia nieruchomości w posiadanie, choćby jego bieg nie zakończył się przed wejściem w życie kodeksu cywilnego.

Według prawa rzeczowego z 1946 r. na długość terminów zasiedzenia wpływał fakt wpisania samoistnego posiadacza do księgi wieczystej, jako właściciela; nabywał on bowiem własność nieruchomości przez zasiedzenie w krótszym terminie (10 lub 20 lat) aniżeli posiadacz nie wpisany jako właściciel (20 lub 30 lat). Wobec skrócenia w kodeksie cywilnym terminów zasiedzenia nieruchomości do 10 lub 20 lat ten uprzywilejowany rodzaj zasiedzenia pominięto w obowiązującym prawie. Odebranie wpisowi charakteru jednej z kumulatywnych przesłanek zasiedzenia jednak nie oznacza, że okres posiadania nieruchomości przez osobę wpisaną jako właściciel, istniejący przed wejściem w życie kodeksu cywilnego, utracił znaczenie prawne.

Odmienny pogląd nie znajduje oparcia w zasadzie wyrażonej w art. XLI § 2 przep. wprow. k.c.; odnosi się ona bowiem do przypadków, gdy termin zasiedzenia jest według kodeksu cywilnego krótszy aniżeli według przepisów dotychczasowych. Stwierdzenie, że w kodeksie cywilnym terminy zasiedzenia nieruchomości secundum tabulas są identyczne jak w prawie rzeczowym, nakazuje do takich wypadków stosować zasadę, wedle której osoba, która została wpisana do księgi wieczystej jako właściciel nieruchomości i która pod rządem prawa rzeczowego z 1946 r. objęła nieruchomość w posiadanie, nabywa jej własność z chwilą upływu - zależnie od tego, czy uzyskała posiadanie w dobrej czy w złej wierze - 10-letniego lub 20-letniego terminu liczonego od dnia objęcia nieruchomości w posiadanie, choćby jego bieg nie zakończył się przed wejściem w życie kodeksu cywilnego. Z brzmienia bowiem przepisów normujących nabycie własności nieruchomości przez zasiedzenie wynika, że w takiej sytuacji nie zachodzi zjawisko kolizji norm w czasie.

Postanowienie SN z dnia 13 marca 1977 r., IV CR 102/78

Standard: 54200 (pełna treść orzeczenia)