Postanowienie z dnia 1977-03-13 sygn. IV CR 102/78

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV CR 102/78

Postanowienie z dnia 13 marca 1977 r.

Okoliczność, że przewidziane w kodeksie cywilnym terminy zasiedzenia nieruchomości są takie same jak przewidziane poprzednio w prawie rzeczowym terminy zasiedzenia nieruchomości secundum tabulas, nakazuje do takich wypadków stosować zasadę, wedle której osoba, która została wpisana do księgi wieczystej jako właściciel nieruchomości i która pod rządem prawa rzeczowego w 1964 r. objęła nieruchomość w posiadanie, nabywa jej własność z chwilą upływu - zależnie od tego, czy uzyskała posiadanie w dobrej czy złej wierze - 10-letniego lub 20-letniego terminu liczonego od dnia objęcia nieruchomości w posiadanie, choćby jego bieg nie zakończył się przed wejściem w życie kodeksu cywilnego.

Przewodniczący: Sędzia SN J. Ignatowicz. Sędziowie SN: S. Dmowski, J. Niejadlik (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym z wniosku Antoniego C., Gerarda G., Felicji R. i Marianny Ś. z udziałem Adelajdy-Elżbiety M., Magdaleny-Marii H., Gabrieli-Marii S., Piotra M., Marii H. o dział spadku na skutek rewizji uczestnika Piotra M. na postanowienie wstępne Sądu Rejonowego w Katowicach z dnia 4 marca 1977 r.

postanowił oddalić rewizję.

Uzasadnienie

Nieruchomość Kw nr 15534 (d.c. wykazu K.D. 217), zakupiona w 1927 r. przez małżonków Adolfa M. i Katarzynę M., została wpisana w księdze wieczystej na rzecz Adolfa M. jako właściciela. Katarzyna M. zmarła bez pozostawienia testamentu dnia 6.VIII.1957 r. Po śmierci żony nieruchomość tę samoistnie posiadał Adolf M., który zmarł dnia 13.III.1969 r.; spadek po nim - na podstawie testamentu - nabył jego syn z drugiego małżeństwa, Piotr M. Od chwili śmierci ojca posiada on samoistnie nieruchomość Kw nr 15534 i w dniu 26.X.1971 r. został - w miejsce Adolfa M. - wpisany w księdze wieczystej w charakterze właściciela tej nieruchomości.

W toku postępowania o dział spadku po Katarzynie M. i Adolfie M. powstało zagadnienie, czy nieruchomość Kw nr 15534 wchodzi nadal w skład spadku po obojgu spadkodawcach. Postanowieniem wstępnym jednak Sąd Rejonowy oddalił wniosek uczestnika Piotra M. o stwierdzenie, że - uwzględniając wpis do księgi wieczystej i posiadanie ojca od czasu ustania małżeństwa - nabył on najpóźniej z upływem dnia 30 listopada 1971 r. przez zasiedzenie secundum tabulas udziały następców prawnych Katarzyny M. we współwłasności tej nieruchomości. Według poglądu wyrażonego w uzasadnieniu postanowienia wstępnego, jeżeli kodeks cywilny nie zna odpowiednika art. 51 pr. rzecz. z 1946 r., uczestnik Piotr M. skutecznie może się powoływać tylko na bieg zasiedzenia uregulowanego w przepisach art. 50 pr. rzecz. i art. XII § 2 przep. wprow. kodeks cywilny. Bieg tego co najmniej 20-letniego zasiedzenia został jednak przerwany przez złożenie w dniu 13.XII.1974 r. przez Łucję G. wniosku o dział spadku po Katarzynie M.

W rewizji opartej na podstawach z art. 368 pkt 1 i pkt 4 k.p.c. uczestnik Piotr M. wnosił o uchylenie zaskarżonego postanowienia albo o jego zmianę i uwzględnienie wniosku. Sąd Wojewódzki odroczył rozpoznanie sprawy do czasu rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy przedstawionych mu zgodnie z art. 391 § 1 k.p.c. następujących zagadnień prawnych: 1) czy powołujący się na accessio possessionis (art. 57 pr. rzecz., art. 176 k.c.) może doliczyć do czasu, przez który sam posiada, czas posiadania swego poprzednika w części, w której nie biegło zasiedzenie, np. na skutek jego zawieszenia, 2) czy powołujący się na zasiedzenie z art. 51 § 1 pr. rzecz. może na zasadzie art. 57 § 2 tego prawa doliczyć do okresu swojego posiadania okres posiadania poprzednika wpisanego do księgi wieczystej bez ważnej podstawy prawnej, jeżeli ten pierwszy wszedł w posiadanie i wpis uzyskał po śmierci swego poprzednika, 3) czy w sytuacji opisanej w punkcie 2 dopuszczalne jest zasiedzenie na zasadzie art. 51 § 1 pr. rzecz., jeżeli wymieniony wpis do księgi wieczystej obecnego posiadacza nastąpił po dniu wejścia w życie kodeksu cywilnego, 4) czy ma zastosowanie zdanie pierwsze art. XLI § 2 przep. wprow. k.c., gdy poprzednik zasiadywał według art. 51 § 1 pr. rzecz., a obecny posiadacz według art. 172 § 1 k.c.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rewizja nie kwestionuje ustalenia, że nieruchomość Kw nr 15534 (d.c. wykazu K. D. 217) została nabyta w 1927 r. ze środków stanowiących dorobek małżeński (art. 21 § 1 kod. rodz. z 1950 r.) Adolfa M. i Katarzyny M. Nieruchomość ta stanowiła zatem majątek wspólny obojga małżonków (art. XVIII przep. wprow. kod. rodz. z 1950 r.). Oznacza to, że przez czas trwania małżeństwa Adolf M. działał tylko jako dzierżyciel (art. 297 pr. rzecz.) mienia należącego do żony. Zasiedzenie zaś rozpoczyna bieg od dnia objęcia nieruchomości w samoistne posiadanie przez osobę nie będącą właścicielem (art. 50, 51 pr. rzecz.). Trafnie zatem Sąd Rejonowy przyjmuje, że po dzień 6.VIII.1957 r. nie mógł się rozpocząć na rzecz spadkodawcy uczestnika Piotra M. bieg zasiedzenia tej części nieruchomości, która po ustaniu małżeństwa miała przypaść jego żonie (art. 25 kod. rodz. z 1950 r.). Samoistne posiadanie całej nieruchomości, warunkujące - obok wpisu własności w księdze wieczystej - rozpoczęcie na jego rzecz zasiedzenia siso possessionis (art. 57 por. rzecz., art. 176 k.c.) może doliczyć piero dnia 7.VIII.1957 r.

Według prawa rzeczowego z 1946 r. na długość terminów zasiedzenia wpływał fakt wpisania samoistnego posiadacza do księgi wieczystej, jako właściciela; nabywał on bowiem własność nieruchomości przez zasiedzenie w krótszym terminie (10 lub 20 lat) aniżeli posiadacz nie wpisany jako właściciel (20 lub 30 lat). Wobec skrócenia w kodeksie cywilnym terminów zasiedzenia nieruchomości do 10 lub 20 lat ten uprzywilejowany rodzaj zasiedzenia pominięto w obowiązującym prawie. Odebranie wpisowi charakteru jednej z kumulatywnych przesłanek zasiedzenia jednak nie oznacza, że okres posiadania nieruchomości przez osobę wpisaną jako właściciel, istniejący przed wejściem w życie kodeksu cywilnego, utracił znaczenie prawne. Odmienny pogląd nie znajduje oparcia w zasadzie wyrażonej w art. XLI § 2 przep. wprow. k.c.; odnosi się ona bowiem do przypadków, gdy termin zasiedzenia jest według kodeksu cywilnego krótszy aniżeli według przepisów dotychczasowych. Stwierdzenie, że w kodeksie cywilnym terminy zasiedzenia nieruchomości secundum tabulas są identyczne jak w prawie rzeczowym, nakazuje do takich wypadków stosować zasadę, wedle której osoba, która została wpisana do księgi wieczystej jako właściciel nieruchomości i która pod rządem prawa rzeczowego z 1946 r. objęła nieruchomość w posiadanie, nabywa jej własność z chwilą upływu - zależnie od tego, czy uzyskała posiadanie w dobrej czy w złej wierze - 10-letniego lub 20-letniego terminu liczonego od dnia objęcia nieruchomości w posiadanie, choćby jego bieg nie zakończył się przed wejściem w życie kodeksu cywilnego. Z brzmienia bowiem przepisów normujących nabycie własności nieruchomości przez zasiedzenie wynika, że w takiej sytuacji nie zachodzi zjawisko kolizji norm w czasie. W konsekwencji ostać się nie może pogląd zaskarżonego postanowienia, że z chwilą wejścia w życie kodeksu cywilnego utracił wszelkie znaczenie bieg zasiedzenia nieruchomości secundum tabulas na rzecz Adolfa M.

Nie oznacza to jednak, że rewizja jest uzasadniona. Łucja G. złożyła w sądzie wniosek o dział spadku w 18 roku po śmierci spadkodawczyni Katarzyny M., tj. jeszcze w czasie, kiedy skutecznie posiadaczowi nieruchomości można było zarzucić złą wiarę (art. 51 § 2 pr. rzecz.). Sposób więc orzeczenia o żądaniu uczestnika Piotra M. był uzależniony od oceny, czy Adolf M. - wpisany jako jej właściciel - w chwili objęcia w posiadanie całej nieruchomości Kw nr 15534 był w dobrej czy też w złej wierze. Samoistne posiadanie nieruchomości uzyskał on po ustaniu małżeństwa z Katarzyną M. Trafnie więc Sąd Rejonowy chwilę śmierci spadkodawczyni wnioskodawców przyjął za decydującą dla tej oceny. W dobrej wierze jest ten, kto obejmując nieruchomość w posiadanie błędnie sądzi, że jest jej właścicielem, jeśli mniemanie to usprawiedliwiają okoliczności, w jakich nastąpiło uzyskanie posiadania. Ustalenia zaskarżonego postanowienia, a zwłaszcza dane ujawnione w aktach sprawy Sądu Powiatowego w Katowicach - dały Sądowi Rejonowemu dostateczną podstawę do zajęcia stanowiska, że Adolf M. najpóźniej w roku 1953 świadomy był tego, że nieruchomość Kw nr 15534 stanowi dorobek obojga małżonków. Wiedział on zatem w chwili śmierci pierwszej żony, której za życia nie dopuszczał do sprawowania zarządu, że połowa tej nieruchomości stanowi spadek po niej. Skoro tak, to rewizja skutecznie nie może kwestionować wniosku Sądu Rejonowego, że poprzednik uczestnika Piotra M. uzyskał w złej wierze samoistne posiadanie tej części nieruchomości, która w drodze dziedziczenia przypadła dzieciom Katarzyny M.

Doliczając więc posiadanie wpisanego poprzednika do czasu swego posiadania (art. 176 k.c.), uczestnik Piotr M. mógł nabyć udział dzieci Katarzyny M. we współwłasności nieruchomości Kw nr 15534 po upływie lat 20, licząc od dnia 7.VIII.1957 r.

Bieg zasiedzenia uległ jednak przerwie w dniu 13.XII.1974 r. na skutek złożenia przez Łucję B. wniosku o dział spadku (art. 172 w związku z art. 123 § 1 pkt 1 k.c.). Trafny był zatem - mimo odmiennego uzasadnienia - ostateczny wniosek Sądu Rejonowego, że wskutek upływu czasu dzieci Katarzyny M. nie utraciły odziedziczonych udziałów we współwłasności nieruchomości Kw nr 15534.

Dlatego rewizję uczestnika Piotra M. oddalono (art. 387 k.p.c.).

OSNC 1978 r., Nr 11, poz. 203