Umorzenie lub zawieszenie postępowania w razie śmierci strony w sprawach ze stosunków między rodzicami a dziećmi (art. 456 k.p.c.)

Art. 446 § 1 k.p.c. [obecnie art. 456 k.p.c.] nakazuje umorzenie postępowania "w razie śmierci jednej ze stron", jeżeli obok zmarłego po tej samej stronie procesowej nikt więcej nie występował. Przepis zastrzega wyjątek, o którym mowa w § 2

Gdy w toku sprawy z powództwa męża matki przeciwko matce i dziecku umrze dziecko, to zasada wyrażona w art. 446 § 1 k.p.c. nakazywałaby dalsze prowadzenie procesu, gdy tymczasem według art. 52 Kodeksu rodzinnego zaprzeczenie ojcostwa nie jest dopuszczalne po śmierci dziecka. Dlatego też dla skoordynowania z treścią prawa materialnego potrzebne było wprowadzenie w art. 446 k.p.c. wyrażonego w § 3 wyjątku od zasady.

Nie ma podstaw do przyjęcia, że art. 446 § 3 k.p.c. samodzielnie i w całości (z wyłączeniem art. 446 § 1 k.p.c.) reguluje zagadnienie w tym sensie, że w sprawie o zaprzeczenie ojcostwa postępowanie umarza się tylko i wyłącznie wtedy, gdy umrze dziecko. Nie ulega np. wątpliwości, że w sprawie z powództwa męża matki przeciwko matce i dziecku postępowanie musi ulec umorzeniu w razie śmierci powoda, gdyż nikt nie jest legitymowany do wstąpienia w miejsce zmarłego (por. orz. SN  z dnia 9 grudnia 1957 r., 2 CR 1106/56.). Umorzenie postępowania w takim wypadku, opiera się, rzecz jasna na przepisie art. 446 § 1 k.p.c.

Dla umożliwienia dziecku wytoczenia powództwa także wtedy, gdyby mąż matki nie pozostawał już przy życiu, wprowadzono instytucję specjalnego kuratora, przeciwko któremu dziecko może w takiej sytuacji wytoczyć powództwo.

Ustawodawca przeoczył jednak, że wprowadzając powództwo dziecka przeciwko kuratorowi o zaprzeczenie ojcostwa, należy jednocześnie znowelizować § 2 art. 446 k.p.c., przewidujący jako wyjątek od zasady art. 446 § 1 k.p.c. zawieszenie postępowania o ustalenie ojcostwa w razie śmierci pozwanego do czasu ustanowienia przez władzę opiekuńczą kuratora, który wstępuje w miejsce zmarłego.

Jest oczywiste, że te same racje, które leżały u podstaw wprowadzenia w art. 446 § 2 k.p.c. wyjątkowego uregulowania wypadku śmierci pozwanego w sprawie o ustalenie ojcostwa ze względu na przewidzianą przez prawo możliwość prowadzenia procesu przeciwko kuratorowi, są równie aktualne w razie śmierci pozwanego męża matki w procesie z powództwa dziecka o zaprzeczeniu ojcostwa. Uzasadnia to stosowanie przepisu art. 446 § 2 k.p.c. w sprawach o zaprzeczenie ojcostwa z powództwa dziecka w drodze analogii.

Rozważania powyższe prowadzą do wniosku, że w razie śmierci pozwanego męża matki w toku procesu o zaprzeczenie ojcostwa wytoczonego przez dziecko postępowanie nie podlega umorzeniu, a tylko zawieszeniu (analogia z art. 446 § 2 k.p.c.) do czasu ustanowienia przez władzę opiekuńczą kuratora, który wstąpi do procesu w miejsce zmarłego pozwanego.

Orzeczenie SN z dnia 22 sierpnia 1962 r., 3 CR 119/62

Standard: 53685 (pełna treść orzeczenia)