Orzeczenie z dnia 1962-08-22 sygn. 3 CR 119/62

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt 3 CR 119/62

Orzeczenie

Sądu Najwyższego

z dnia 22 sierpnia 1962 r.

Przewodniczący: sędzia S. Kałamajski. Sędziowie: F. Błahuta, K. Lipiński (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Eugenii W. i Marka W. przeciwko Marianowi W. o zaprzeczenie ojcostwa, na skutek rewizji Marka W. na postanowienie Sądu Wojewódzkiego w Katowicach - Ośrodek w Częstochowie z dnia 5 stycznia 1962 r.,

zaskarżone postanowienie uchylił.

Uzasadnienie

Eugenia W. w imieniu własnym oraz jako przedstawicielka ustawowa w imieniu swego syna Marka wytoczyła przeciwko Marianowi W. powództwo o ustalenie, że pozwany, mąż powódki, nie jest ojcem Marka W. urodzonego 6 sierpnia 1961 r.

W toku procesu pozwany zmarł.

Sąd Wojewódzki z powołaniem się na przepis art. 446 § 1 k.p.c. umorzył postępowanie.

Postanowienie o umorzeniu postępowania zaskarżyła Eugenia W., działając już tylko w imieniu dziecka.

 

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Powództwo o zaprzeczenie ojcostwa jest powództwem o ustalenie, "czy strony pozostają ze sobą w stosunku rodziców i dzieci". Z mocy art. 440 k.p.c. stosuje się zatem w sprawach o zaprzeczenie ojcostwa szczególne przepisy rozdziału II, tytułu V, księgi II kodeksu o postępowaniu odrębnym. Ponieważ skutki procesowe śmierci strony uregulowane są szczególnym przepisem art. 446 k.p.c., przeto nie stosuje się w sprawach o zaprzeczenie ojcostwa ogólnej normy art. 183 § 1 pkt 1 k.p.c. w tym zakresie.

Art. 446 § 1 k.p.c. nakazuje umorzenie postępowania "w razie śmierci jednej ze stron", jeżeli obok zmarłego po tej samej stronie procesowej nikt więcej nie występował. Przepis zastrzega wyjątek, o którym mowa w § 2, a który dotyczy śmierci pozwanego w sprawie o ustalenie ojcostwa.

Sytuacja, jaka powstała w niniejszej sprawie, w której jedynym pozwanym był mąż matki (zarówno matka, jak i dziecko byli po stronie powodowej), a potem pozwany ten zmarł, niewątpliwie podpada pod dyspozycję art. 446 § 1 k.p.c. Nie można się przy tym zgodzić z poglądem wyrażonym w rewizji, że w sprawach o zaprzeczenie ojcostwa przepis art. 446 § 1 k.p.c. w ogóle nie stosuje się, gdyż do tych spraw odnosi się jedynie przepis art. 446 § 3 k.p.c., według którego postępowanie w sprawie o zaprzeczenie ojcostwa umarza się w razie śmierci dziecka. Ten ostatni przepis stanowi jedynie wyjątek od zasady art. 446 § 1 k.p.c., według której postępowanie nie podlega umorzeniu i toczy się nadal, gdy umrze jedna z osób występująca po tej samej stronie procesowej obok innej osoby. Tak więc np. gdy w toku sprawy z powództwa męża matki przeciwko matce i dziecku umrze dziecko, to zasada wyrażona w art. 446 § 1 k.p.c. nakazywałaby dalsze prowadzenie procesu, gdy tymczasem według art. 52 Kodeksu rodzinnego zaprzeczenie ojcostwa nie jest dopuszczalne po śmierci dziecka. Dlatego też dla skoordynowania z treścią prawa materialnego potrzebne było wprowadzenie w art. 446 k.p.c. wyrażonego w § 3 wyjątku od zasady.

Na tym jednak treść i cel art. 446 § 3 k.p.c. wyczerpuje się i nie ma podstaw do przyjęcia, że przepis ten samodzielnie i w całości (z wyłączeniem art. 446 § 1 k.p.c.) reguluje zagadnienie w tym sensie, że w sprawie o zaprzeczenie ojcostwa postępowanie umarza się tylko i wyłącznie wtedy, gdy umrze dziecko. Nie ulega np. wątpliwości, że w sprawie z powództwa męża matki przeciwko matce i dziecku postępowanie musi ulec umorzeniu w razie śmierci powoda, gdyż nikt nie jest legitymowany do wstąpienia w miejsce zmarłego (por. orzeczenie S.N. 2 CR 1106/56 z dn. 9.XII.1957 r. - OSN z. III/1959, poz. 77). Umorzenie postępowania w takim wypadku, opiera się, rzecz jasna na przepisie art. 446 § 1 k.p.c.

Rozwiązania wynikłego w niniejszej sprawie problemu szukać więc trzeba w należytej wykładni art. 446 § 1 k.p.c. w związku z art. 52¹ § 2 k.r. Przepisy te niewątpliwie nie są ze sobą zharmonizowane. Przepis art. 52¹ k.r. został wprowadzony do tego kodeksu przez nowelę z dnia 3 czerwca 1953 r. (Dz. U. Nr 31, poz. 124). Przepis art. 446 k.p.c. jest przepisem wcześniejszym. W czasie gdy ten ostatni przepis tworzono, rozważana tu sytuacja nie była aktualna, gdyż dziecku w ogóle nie przysługiwała legitymacja do wystąpienia o zaprzeczenie ojcostwa. Gdy o zaprzeczenie ojcostwa występowała matka, musiała ona pozwać męża i dziecko lub tylko dziecko (art. 50 i 51 k.r.), a wobec tego mąż matki nigdy nie mógł być jedynym pozwanym w sprawie o zaprzeczenie ojcostwa. Wtedy więc norma art. 446 § 1 k.p.c. była dostosowana do treści prawa materialnego i wystarczająca. W razie śmierci pozwanego męża matki w toku procesu postępowanie nie podlegało umorzeniu i mogło się toczyć nadal już tylko przeciwko dziecku. Przyznając w powołanej wyżej noweli dziecku prawo wystąpienia o zaprzeczenie ojcostwa i regulując rzecz w ten sposób, że dziecko ma pozwać tylko męża matki (z pominięciem matki), ustawodawca stworzył stan, w którym mąż matki musiał być jedynym pozwanym w sprawie.

Konsekwentnie, dla umożliwienia dziecku wytoczenia powództwa także wtedy, gdyby mąż matki nie pozostawał już przy życiu, wprowadzono instytucję specjalnego kuratora, przeciwko któremu dziecko może w takiej sytuacji wytoczyć powództwo. Zupełnie podobna instytucja istniała już wcześniej dla powództwa o ustalenie ojcostwa (art. 47 § 3 k.r.). Ustawodawca przeoczył jednak, że wprowadzając powództwo dziecka przeciwko kuratorowi o zaprzeczenie ojcostwa, należy jednocześnie znowelizować § 2 art. 446 k.p.c., przewidujący jako wyjątek od zasady art. 446 § 1 k.p.c. zawieszenie postępowania o ustalenie ojcostwa w razie śmierci pozwanego do czasu ustanowienia przez władzę opiekuńczą kuratora, który wstępuje w miejsce zmarłego.

Jest oczywiste, że te same racje, które leżały u podstaw wprowadzenia w art. 446 § 2 k.p.c. wyjątkowego uregulowania wypadku śmierci pozwanego w sprawie o ustalenie ojcostwa ze względu na przewidzianą przez prawo możliwość prowadzenia procesu przeciwko kuratorowi, są równie aktualne w razie śmierci pozwanego męża matki w procesie z powództwa dziecka o zaprzeczeniu ojcostwa. Uzasadnia to stosowanie przepisu art. 446 § 2 k.p.c. w sprawach o zaprzeczenie ojcostwa z powództwa dziecka w drodze analogii.

Literalna wykładnia art. 446 § 1 i § 2 k.p.c., nie licząca się z faktem wprowadzenia do kodeksu rodzinnego art. 52¹, prowadziłaby do niemożliwego do przyjęcia wniosku, że w takiej sytuacji jak w niniejszej sprawie, gdy w toku procesu zmarł pozwany mąż matki, postępowanie musi być umorzone, choć oczywiście powód będzie mógł po ustanowieniu przez władzę opiekuńczą kuratora przewidzianego w art. 52¹ § 2 k.r. wytoczyć nowe powództwo. Koncepcja taka raziłaby zbędnym formalizmem i jaskrawą sprzecznością z zasadami ekonomii procesowej, a przez zainteresowanych musiałaby być potraktowana jako niezrozumiała szykana. Odrzucenie tej koncepcji jest tym konieczniejsze, że nie mogła ona być zamierzona przez tego samego ustawodawcę, który dla zupełnie analogicznej sytuacji powstającej w procesie o ustalenie ojcostwa wprowadził jedynie logiczne i celowe rozwiązanie przewidziane w art. 446 § 2 k.p.c.

Rozważania powyższe prowadzą do wniosku, że w razie śmierci pozwanego męża matki w toku procesu o zaprzeczenie ojcostwa wytoczonego przez dziecko postępowanie nie podlega umorzeniu, a tylko zawieszeniu (analogia z art. 446 § 2 k.p.c.) do czasu ustanowienia przez władzę opiekuńczą kuratora przewidzianego w art. 52¹ k.r., który wstąpi do procesu w miejsce zmarłego pozwanego.

Dlatego zaskarżone postanowienie o umorzeniu postępowania podlega uchyleniu (art. 384 k.p.c.).

OSNC 1963 r., Nr 7-8, poz. 170