Zakaz zbywania i obciążania nieruchomości, orzeczony w postępowaniu karnym (art. 292 § 2 k.p.k.)

W judykaturze wskazuje się zasadnie na odrębność zabezpieczenia majątkowego, służącego zabezpieczeniu wykonania w przyszłości orzeczonego przepadku korzyści, w postaci zakazu zbywania i obciążania nieruchomości (art. 292 § 2 k.p.k.), względem instytucji prawnych przewidzianych przez przepisy prawa cywilnego. 

Ta forma zabezpieczenia stanowi powstające w sposób wskazany w kodeksie postępowania cywilnego i ujawnione w księdze wieczystej obciążenie nieruchomości dokonane w postępowaniu karnym, wynikające z publicznoprawnych uprawnień Skarbu Państwa do zagwarantowania egzekucji wyroku sądowego wydanego w takim postępowaniu (wyrok SN z dnia 7 maja 2009 r., IV CSK 567/08). 

Zakaz zbywania i obciążania nieruchomości, o którym mowa w art. 292 § 2 k.p.k., jest zatem publicznoprawnym instrumentem gwarancji realności wykonania sankcji prawomocnie orzeczonej przez sąd (wyrok TK z dnia 6 września 2004 r., SK 10/04).

Uchwała SN z dnia 27 maja 2010 r., III CZP 33/10

Standard: 53573 (pełna treść orzeczenia)

W razie przysądzenia własności nieruchomości (art. 1000 § 1 i art. 1003 § 1 k.p.c.), przewidziany w art. 292 k.p.k. zakaz zbywania i obciążania nieruchomości nie wygasa.

Orzeczony na podstawie art. 292 k.p.k. zakaz zbywania i obciążania nieruchomości nie należy do praw rzeczowych.

Ze względu na charakter tego zakazu, orzeczonego na podstawie art. 292 k.p.k., nie można uznać go za prawo ani roszczenie osobiste w rozumieniu art. 16 ust. 2 u.k.w.h.

Jest to środek zabezpieczający przewidziany w postępowaniu karnym, orzekany w celu zabezpieczenia grożącej podejrzanemu lub oskarżonemu kary przepadku, o której mowa w art. 39 pkt 4 oraz art. 44 i 45 k.k.

Zakaz ten z mocy ustawy podlega ujawnieniu w księdze wieczystej, a w jej braku w zbiorze dokumentów.

Jest to środek zabezpieczenia idący dalej niż zakaz zbywania i obciążania nieruchomości przewidziany w art. 747 pkt 3 k.p.c., zgodnie bowiem z powszechnym stanowiskiem doktryny uniemożliwia w ogóle jakiekolwiek dyspozycje nieruchomością i zbycie lub obciążenie nieruchomości objętej takim zakazem jest dotknięte nieważnością na podstawie art. 58 §1 k.c.

Chociaż, zgodnie z art. 292 § 1 k.p.k., zabezpieczenie majątkowe w postępowaniu karnym następuje w sposób wskazany w kodeksie postępowania cywilnego, co dotyczy też zakazu zbywania i obciążania nieruchomości, to jednak, jak stwierdził Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 6 września 2004 r., SK 10/04, zabezpieczenie to ma charakter publicznoprawny i wynika z prawa państwa do wymierzania sprawiedliwości. Ma na celu realizację jednego z podstawowych założeń demokratycznego państwa prawnego – wykonywania wyroków sądowych, co jest elementarnym warunkiem porządku publicznego w państwie. Zabezpieczenie nie jest więc sankcją orzekaną wobec oskarżonego, lecz sposobem zagwarantowania realności ewentualnej przyszłej sankcji orzeczonej prawomocnie przez sąd.

Jest to powstające w sposób określony w kodeksie postępowania cywilnego i ujawnione w księdze wieczystej obciążenie nieruchomości dokonane w postępowaniu karnym, wynikające z publicznoprawnych uprawnień Państwa do zagwarantowania egzekucji wyroku sądowego wydanego w takim postępowaniu, do którego przepisy art. 1000 § 1 i art. 1003 § 1 k.p.c. nie mają zastosowania i które nie wygasa w wyniku przysądzenia własności po sprzedaży egzekucyjnej nieruchomości.

Postanowienie SN z dnia 7 maja 2009 r., IV CSK 567/08

Standard: 53575 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy