Dopuszczalność odrębnego postępowania o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości po wszczęciu postępowania o podział majątku wspólnego

Po wszczęciu postępowania o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami dopuszczalne jest prowadzenie odrębnego postępowania w sprawie, z udziałem małżonków i osoby trzeciej, o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości objętej postępowaniem o podział majątku wspólnego.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje pogląd, że sprawa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym jest sprawą o prawo własności w rozumieniu art. 618 § 1 k.p.c. W uzasadnieniu postanowienia z dnia 14 grudnia 1981 r., I CZ 101/81  Sąd Najwyższy podkreślił, że sprawa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym jest typową sprawą o prawo własności w rozumieniu art. 618 § 1 k.p.c.

Z kolei w uzasadnieniu postanowienia z dnia 17 grudnia 1998 r., I CKN 934/97 wskazał, że w art. 618 § 1 k.p.c. wyliczono trzy rodzaje spraw, które podlegają rozpoznaniu w postępowaniu innym aniżeli postępowanie o zniesienie współwłasności i w zasadzie należą do drogi procesu, ale mogą być także rozpoznawane w postępowaniu o zniesienie współwłasności, przy czym od chwili wszczęcia tego postępowania ta droga ich rozpoznania jest wyłączna. Do tego rodzaju spraw należą spory o prawo własności, do których należy m.in. zaliczyć sprawy o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.

Orzeczenia te dotyczą sytuacji, w których spory wymienione w art. 618 § 1 k.p.c., należące do trybu procesowego, dotyczą tylko roszczeń między współwłaścicielami, nie budzi zaś wątpliwości, że księga wieczysta – po uzgodnieniu jej treści – powinna wyrażać stan prawny istniejący w chwili wydania wyroku orzekającego o uzgodnieniu. W konsekwencji, w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym powinny uczestniczyć wszystkie osoby wpisane w dziale drugim księgi wieczystej (por. postanowienie SN z dnia 23 grudnia 1988 r., III CRN 434/88), jeżeli zaś krąg osób wpisanych w dziale drugim księgi wieczystej nie pokrywa się z kręgiem uczestników postępowania o podział, powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nie podlega rozpoznaniu w tym postępowaniu. W tej sytuacji nie zachodzi spór o prawo własności w rozumieniu art. 618 § 1 k.p.c., sporem takim bowiem jest każdy spór toczący się tylko pomiędzy współwłaścicielami, którego rozstrzygnięcie może przesądzić, że osoba występująca jako współwłaściciel rzeczy nie jest w ogóle współwłaścicielem lub że przysługujący jej udział ma inną wartość niż deklarowana. 

W doktrynie zauważa się, że ratione legis art. 618 § 1 k.p.c. jest, aby poza orzeczeniem o podziale rzeczy w znaczeniu ścisłym postępowanie o zniesienie współwłasności obejmowało także rozstrzygnięcie o wzajemnych roszczeniach współwłaścicieli, których źródłem jest łączący ich stosunek współwłasności.

W toku postępowania o podział majątku wspólnego nie mogą być rozpoznawane spory o własność pomiędzy jednym z byłych małżonków i osobą trzecią, rozstrzygnięcie zatem w postępowaniu o podział majątku wspólnego sporu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym może nastąpić tylko wtedy, gdy krąg osób występujących jako strony sporu pokrywa się z kręgiem uczestników postępowania o podział (postanowienia SN z dnia 14 grudnia 1981 r., I CZ 101/81, z dnia 11 października 2001 r., II CKN 62/01 oraz wyrok SN z dnia 5 grudnia 2002 r., III CKN 943/99

Uchwała SN z dnia 20 maja 2011 r., III CZP 24/11

Standard: 53243 (pełna treść orzeczenia)