Prawo oskarżonego do zadawania pytań „świadkom oskarżenia”
Obecność oskarżonego na rozprawie przy czynnościach postępowania dowodowego (art. 390 k.p.k.) Prawo głosu stron (art. 367 k.p.k.) Zasada prawa do obrony (art. 42 ust. 2 konstytucji i art 6 k.p.k.) Przesłuchanie pokrzywdzonego w wieku poniżej lat 15 (art. 185a k.p.k.)
Żeby zobaczyć pełną treść należy się zalogować i wykupić dostęp.
Zagwarantowane w art. 6 ust. 3 lit. d Konwencji prawo oskarżonego do zadawania pytań „świadkom oskarżenia” nie ma charakteru absolutnego. Nie narusza bowiem prawa do rzetelnego procesu uznanie za dopuszczalny dowodu z zeznań świadka, któremu oskarżony na żadnym etapie procesu nie mógł zadawać pytań, o ile istnieje istotny i usprawiedliwiony powód dla takiego ograniczenia uprawnień oskarżonego (w tym w szczególności związany z koniecznością ochrony świadka) a dowód z zeznań nie stanowił jedynego lub „zasadniczego” dowodu sprawstwa (tzw. „reguła wyłącznego lub decydującego dowodu” stosowana w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (dalej: „ETPCz”); por. wyrok Wielkiej Izby Trybunału w sprawie Al-Khawaja i Tahery p. Zjednoczonemu Królestwu z dnia 15 grudnia 2011 r.; skargi nr 26766/05 i 22228/06, pkt 119; orzeczenie dostępne w bazie orzeczeń ETPCz „HUDOC”).
Nawet jeżeli jest to dowód decydujący, to użycie go w procesie nie czyni go automatycznie nierzetelnym. Wówczas na sądzie spoczywa obowiązek szczególnie ostrożnej oceny tego dowodu, połączony z koniecznością zastosowania środków procesowych rekompensujących ograniczenia prawa do bezpośredniego udziału oskarżonego w przesłuchaniu świadka. Standard ten jest stosowany w orzecznictwie strasburskim od wydania precedensowego wyroku w sprawie Al-Khawaja i Tahery p. Zjednoczonemu Królestwu (por. pkt 126 - 147 wyroku). Na skutek zastosowania zaprezentowanej wykładni art. 6 Konwencji i wspomnianej koncepcji oceny „wyłącznego lub decydującego dowodu”, Europejski Trybunał Praw Człowieka w jednym z orzeczeń uznał za niesprzeczne z art. 6 Konwencji postępowanie karne, w którym sąd oddalił wniosek o ponowne przesłuchanie małoletniej powołując się na konieczność ochrony jej zdrowia psychicznego, pomimo że obrońca ustanowiony w sprawie, z naruszeniem art. 185a § 2 k.p.k., nie został w ogóle zawiadomiony o czynności przesłuchania przeprowadzonego w trybie art. 185a § 1 k.p.k. (wyrok ETPCz z dnia 24 maja 2016 r., Przydział p. Polsce, skarga nr 15487/08).
Postanowienie SN z dnia 21 kwietnia 2021 r., V KK 40/20
Standard: 61254 (pełna treść orzeczenia)
Artykuł 6 § 3 (d) zawiera zasadę, z której wynika, że zanim oskarżony zostanie skazany, wszystkie dowody przeciwko niemu muszą zwykle być przedstawione w jego obecności na publicznej rozprawie z zapewnieniem kontradyktoryjności. Możliwe są wyjątki od tej zasady, lecz nie mogą one naruszać prawa do obrony, które co do zasady wymaga, aby oskarżony miał zagwarantowaną odpowiednią i należytą możliwość przesłuchania świadka zeznającego przeciwko niemu, albo w momencie składania przez niego zeznań albo na późniejszym etapie postępowania (zob. wyrok Lucà przeciwko Włochom, skarga nr 33354/96, ETPCz 2001‑II; wyrok Solakov przeciwko Byłej Jugosłowiańskiej Republiki Macedonii, skarga nr 47023/99, ETPCz 2001‑X).
Z powyższej zasady ogólnej wynikają dwa wymogi. Po pierwsze, musi istnieć usprawiedliwiony powód nieobecności świadka. Po drugie, jeśli skazanie jest oparte wyłącznie albo w rozstrzygającym stopniu na zeznaniach złożonych przez osobę, której oskarżony nie miał możliwości przesłuchać lub doprowadzić do przesłuchania w trakcie śledztwa lub procesu, może dojść do ograniczenia prawa do obrony w stopniu nie dającym się pogodzić z gwarancjami wynikającymi z Artykułu 6 (tzw. reguła dowodu „wyłącznego lub rozstrzygającego”; zob. ww. wyrok Al-Khawaja i Tahery przeciwko Zjednoczonemu Królestwu [GC]).
Jeżeli wyrok skazujący jest wyłącznie lub w rozstrzygającym stopniu oparty na zeznaniach nieobecnego świadka, Trybunał musi poddać procedury bardzo wnikliwej analizie. W każdym przypadku należy zbadać, czy istniały wystarczające czynniki równoważące, między innymi środki, które pozwalają na dokonanie rzetelnej i właściwej oceny wiarygodności dowodów. Wyrok skazujący oparty na takich zeznaniach byłby dopuszczalny tylko pod warunkiem ich wystarczającej wiarygodności, biorąc pod uwagę ich znaczenie w danej sprawie (zob. ww. wyrok Al‑Khawaja i Tahery przeciwko Zjednoczonemu Królestwu [GC]).
Trybunał zauważa, że niezbadane zeznania J.H. nie stanowiły ani wyłącznego ani rozstrzygającego dowodu mającego wpływ na decyzję w sprawie przeciwko skarżącemu (zob. Gossa przeciwko Polsce, skarga nr 47986/99, wyrok z dnia 9 stycznia 2007 r.; Biełaj przeciwko Polsce, skarga nr 43643/04, wyrok z dnia 27 kwietnia 2010 r.; oraz Jakubczyk przeciwko Polsce, skarga nr 17354/04, wyrok z dnia 10 maja 2011 r.).
Trybunał z zadowoleniem stwierdził, że sądy krajowe rygorystycznie oceniły zeznania J.H. (zob. pkt 19, 22-24 i 28-29 powyżej). Sądy wzięły pod uwagę wiele czynników istotnych przy dokonywaniu oceny wiarygodności dowodów, między innymi fakt, że J.H. był nieletni w czasie przesłuchania oraz wagę, jaką należy przyznać tym zeznaniom (zob. ww. wyroki: Gossa; Biełaj; Jakubczyk przeciwko Polsce). Sądy krajowe miały także wzgląd na opinię sporządzoną przez psychologa, który był obecny przy przesłuchaniu J.H. i uznały, że jej ustalenia nie podważają wiarygodności zeznań J.H.
Mając na uwadze powyższe oraz rzetelność postępowania jako całości, Trybunał uważa, że brak możliwości przesłuchania J.H. na rozprawie w okolicznościach przedmiotowej sprawy nie stanowi naruszenia prawa do obrony w takim stopniu, żeby spowodowało to naruszenie Artykułu 6 § 1 i Artykułu 6 § 3 (d) Konwencji, rozpatrywanych łącznie. Dochodząc do tego wniosku, po dogłębnej analizie okoliczności sprawy Trybunał uznał, że zeznania J.H. nie były decydujące dla skazania skarżącego. Proces jako całość nie był zatem nierzetelny.
Fąfrowicz przeciwko Polsce (Skarga nr 43609/07)
Standard: 4301