Zadośćuczynienie za zmuszenie kobiety do narodzenia dziecka pochodzącego z przestępstwa zgwałcenia
Zadośćuczynienie z tytułu naruszenia dóbr osobistych (art. 448 k.c.)
Roszczenie powódki o zasądzenie zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (art. 448 k.c.) jest konsekwencją „zmuszenia jej do narodzenia dziecka pochodzącego z przestępstwa zgwałcenia”, rozumianego jako naruszenie dóbr osobistych.
Trafności tego poglądu nie można wyłączyć, mimo nasuwających się wątpliwości na tle istnienia kolizji chronionych dóbr. Dobrem osobistym jest wolność (art. 23 k.c.), rozumiana szeroko, mająca oparcie konstytucyjne. Prawem każdego jest bowiem możność decydowania o swoim życiu osobistym (art. 47 Konstytucji). Wypowiadane są też poglądy wyodrębniające prawo do planowania rodziny w systemie dóbr osobistych, upodmiotowujące kobietę w sprawach prokreacji, sprzeciwiające się instrumentalnemu jej traktowaniu. W sytuacji gdy ciąża jest wynikiem zgwałcenia, zabieg aborcyjny ogranicza skutki przestępstwa i jest podejmowany w interesie ofiary.
Nie było jednak możliwości uwzględnienia roszczenia Małgorzaty A. o zadośćuczynienie na podstawie zdarzeń zaistniałych w październiku 1996 r., ponieważ art. 448 k.c. – w ówczesnych brzmieniu – nie przewidywał takiej podstawy prawnej. Pojawiła się ona dopiero w wyniku nowelizacji tego przepisu, dokonanej ustawą z dnia 23 sierpnia 1996 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 114, poz. 542), która weszła w życie z dniem 28 grudnia 1996 r. Ustawa ta nie wprowadziła odstępstwa od zasady nieretroakcji wyrażonej w art. 3 k.c.; ani w sposób wyraźny, ani wynikający z celu nowelizacji (zob. wyroki SN z dnia 23 czerwca 1999 r., I CKN 63/98 oraz z dnia 15 maja 2000 r., II CKN 293/00). Oddalenie powództwa w tej części było więc zgodne z obowiązującym prawem.
Wyrok SN z dnia 21 listopada 2003 r., V CK 16/03
Standard: 52836 (pełna treść orzeczenia)