Umowa "powrotnego" przeniesienia własności nieruchomości na darczyńcę, zawartej w następstwie odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego jako przedmiot skargi pauliańskiej

Nie można żądać uznania za bezskuteczną na postawie art. 527 § 1 k.c. umowy "powrotnego" przeniesienia własności nieruchomości na darczyńcę, zawartej w następstwie odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego, chyba że została zawarta w wyniku wcześniejszej zmowy darczyńcy i obdarowanego w celu pokrzywdzenia wierzyciela.

W świetle poglądu dominującego w doktrynie i judykaturze (por. wpisaną do księgi zasad prawnych uchwałę (7) SN z dnia 7 stycznia 1967 r., III CZP 32/66 odwołanie darowizny powoduje skutek wyłącznie obligacyjny.

Oświadczenie woli obdarowanego, zawarte w umowie przenoszącej powrotnie własność darowanej nieruchomości na darczyńcę, jest więc czynnością konieczną, nieuchronną dla niego. Skoro czynność ta nie wynika z wyboru, a wręcz przeciwnie, jest czynnością wymuszoną, nie można obdarowanemu przypisać złej woli (działania ze świadomością pokrzywdzenia innego wierzyciela). Podobnie ocenić należy postępowanie darczyńcy (osoby trzeciej w rozumieniu art. 527 § 1 k.c.). Nie można bowiem wymagać, aby osoba trzecia powstrzymała się od czynności zmierzających do zaspokojenia jej uprawnień, tylko z tego powodu, że obdarowany ma innych wierzycieli.

Ocena omawianej sytuacji prawnej zmieni się w razie zmowy darczyńcy i obdarowanego. O jej istnieniu z reguły świadczyć będzie niewielki upływ czasu pomiędzy datą zawarcia umowy darowizny a jej odwołaniem i powrotnym przeniesieniem własności nieruchomości na rzecz darczyńcy. Nie można jednak wykluczyć, że w konkretnych okolicznościach sprawy podjęcie tych czynności w krótkim okresie czasu, nie będzie uzasadniało zarzutu działania w zmowie.

Podnieść należy, że przyjęta w tym zakresie ocena sądu rozstrzygającego skargę pauliańską nie oznacza badania skuteczności odwołania darowizny. Wcześniejsza i wiążąca ocena, że nastąpiło skuteczne odwołanie darowizny, nie może jednak przesądzać o niedopuszczalności uznania, że darczyńca i obdarowany działali w zmowie w celu pokrzywdzenia wierzyciela, skoro okoliczności o tym świadczące ujawnione zostają dopiero w postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi pauliańskiej. 

Do podobnego wniosku doszedł Sąd Najwyższy w sprawie, w której przedmiotem akcji pauliańskiej była zapłata długu wymagalnego (orzeczenie z dnia 21 stycznia 1937 r., I C 854/36).

Wyrok SN z dnia 24 października 2002 r., II CK 396/02

Standard: 52769 (pełna treść orzeczenia)