Przesłanki nabycia własności rzeczy ruchomej od osoby nieuprawnionej (art. 169 k.c.)

W art. 169 § 1 k.c. chodzi wyłącznie o rzeczy powierzone, a nie utracone, a zatem przesłanką jego zastosowania jest powierzenie rzeczy przez właściciela rozumiane jako dobrowolne wyzbycie się władztwa nad rzeczą. Natomiast rzeczy, których właściciel nie powierzył dobrowolnie osobie władającej, są rzeczami zgubionymi, skradzionymi lub w inny sposób utraconymi przez właściciela, a nabycie ich własności normuje art. 169 § 2 k.c.

Dobrowolne powierzenie rzeczy przez właściciela osobie trzeciej nie może być poczytane za utratę rzeczy w rozumieniu art. 169 § 2 k.c. i to nawet wówczas, gdy nastąpiło w wykonaniu czynności dokonanej pod wpływem błędu (zob. wyrok SN z dnia 14 stycznia 2005 r., III CK 217/04).

Postanowienie SN z dnia 26 listopada 2024 r., I CSK 2620/24

Standard: 84173 (pełna treść orzeczenia)

Norma wynikająca z art. 169 § 1 k.c. stanowi wyjątek od zasady nemo plus iuris; w razie spełnienia przesłanek określonych w tym przepisie nabywca uzyskuje prawo, mimo że zbywca nie był uprawniony do rozporządzania nim. Sama czynność prawna „zbycia” (verba legis: zbywa rzecz) musi jednak być ważna i zdatna do wywołania skutku przejścia prawa na nabywcę, czyli m.in. musi odnosić się do prawa, które jest zbywalne.

Wyrok SN z dnia 2 marca 2023 r., II CSKP 954/22

Standard: 72308 (pełna treść orzeczenia)

Art. 169 § 1 k.c. chroni dobrą wiarę nabywcy i nabycie przez niego własności, a nie właściciela, który swoje prawo utracił (por. uz. uchwały SN (7) z dnia 30 marca 1992 r. - zasada prawna - III CZP 18/92). Oznacza to, że dowód złej wiary obciąża tego, kto zarzut taki zgłasza, a wobec tego ochrona nabywcy jest silniejsza, ponieważ nie jest wystarczające jedynie wzruszenie domniemania dobrej wiary statuowanego przez art. 7 k.c.

Dobra wiara jest wyłączona, gdy nabywca wie o tym, że zbywca nie jest uprawniony do rozporządzenia rzeczą, albo gdy mógł się o tym z łatwością dowiedzieć. W przypadku określonym w art. 169 § 1 k.c. o istnieniu dobrej wiary posiadacza rzeczy decyduje chwila objęcia jej w posiadanie. Późniejsza zmiana świadomości posiadacza nie ma znaczenia, w myśl zasady mala fides superveniens non nocet.

Wyrok SN z dnia 27 kwietnia 2022 r., II CSKP 717/22

Standard: 72333 (pełna treść orzeczenia)

Z treści art. 169 § 1 k.c wynika, że nabycie własności rzeczy ruchomej od osoby nieuprawnionej do rozporządzenia tą rzeczą (a zatem nie będącą jej właścicielem) uzależnione jest od kumulatywnego spełnienia dwóch przesłanek:

1) zbywca włada rzeczą i wydaje ją nabywcy,

2) nabywca jest w dobrej wierze.

Pierwsza ze wskazanych przesłanek zakłada wydanie rzeczy nabywcy, bowiem nabywca staje się właścicielem rzeczy z chwilą objęcia jej w posiadanie.

Do nabycia własności, w trybie omawianego przepisu, nie wystarcza sama umowa, lecz konieczne jest także przeniesienie posiadania rzeczy na nabywcę. Umowa taka jest bowiem umową realną, a nie konsensualną.

Wyrok SR dla m. st. Warszawy z dnia 2 grudnia 2014 r., I C 1138/11

Standard: 52703 (pełna treść orzeczenia)

Przewidzianą w art. 169 k.c. przesłankę wydania rzeczy może spełnić jedynie zbywca, który rzeczą włada. Objęcie w art. 169 k.c. ochroną tylko nabycia rzeczy od osoby, która nią włada, opiera się na założeniu, że zazwyczaj ten, kto rzeczą włada, jest jej właścicielem (art. 339 i 341 k.c.) – a zatem i uprawnionym do rozporządzania nią (art. 140 k.c.).

W art. 169 k.c. wyłącznie dobra wiara oparta na takim stanie faktycznym została uznana za zasługującą na ochronę kosztem właściciela, w imię, leżącego w interesie ogółu, bezpieczeństwa obrotu. 

Wyrok SN z dnia 4 grudnia 2009 r., III CSK 54/09

Standard: 37649 (pełna treść orzeczenia)

Art. 169 § 1 k.c., normujący zagadnienia prawnorzeczowe i realizujący zasadę prymatu pewności obrotu i ochrony nabywcy w dobrej wierze nad poszanowaniem prawa własności dotychczasowego właściciela, jest normą silnie restryktywną. Odejście od rzymskiej zasady o niedopuszczalności przeniesienia na inną osobę więcej praw niż ma przenoszący (nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet), prowadzące do pozbawienia właściciela prawa własności jedynie z tego powodu, że powierzył swoją rzecz osobie, która samodzielnie nią rozporządziła, nie będąc do tego uprawnioną, stanowi normę o charakterze wywłaszczeniowym w stosunku do dotychczasowego właściciela. Wprawdzie chroniona w ten sposób wartość, jaką jest bezpieczeństwo obrotu, pozwala – jak przyjął Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 15 listopada 2002 r., V CKN 1340/00, odwołując się do poglądów Trybunału Konstytucyjnego ujętych w wyroku z dnia 29 maja 2001 r., K 5/01 – uznać uregulowanie zawarte w art. 169 k.c. za zgodne z przepisami art. 31 ust. 1 i art. 64 ust. 3 Konstytucji, jednak nie może usprawiedliwiać to rozszerzania zakresu stosowania tego przepisu. Sprzedaż rzeczy cudzej przez osobę nieuprawnioną stanowi transakcję dotyczącą rzeczy dotkniętej wadą prawną w momencie sprzedaży.

Wyrok SN z dnia 24 lipca 2008 r., IV CSK 182/08

Standard: 69026 (pełna treść orzeczenia)

Zgodnie z art. 169 § 2 k.c., własność rzeczy ruchomej, która została skradziona lub w inny sposób utracona przez właściciela, a następnie zbyta przed upływem trzech lat od zajścia tych zdarzeń, może zostać nabyta dopiero z upływem trzyletniego terminu. Jest oczywiste, że nabywca musi być w dobrej wierze przez cały ten okres, skoro nabycie własności jeszcze nie nastąpiło, a do nabycia rzeczy ruchomej od osoby nieuprawnionej do rozporządzania rzeczą, potrzebna jest dobra wiara.

Wyrok SN z dnia 28 października 2005 r., II CK 174/05

Standard: 15687 (pełna treść orzeczenia)

Artykuł 169 k.c. chroni tylko dobrą wiarę nabywcy co do uprawnienia zbywcy do rozporządzenia rzeczą; nie ma on zastosowania, jeżeli między wydającym i obejmującym rzecz w posiadanie nie doszło do zawarcia umowy przeniesienia własności rzeczy.

Wyrok SN z dnia 15 listopada 2002 r., V CKN 1340/00

Standard: 69027 (pełna treść orzeczenia)

Art. 169 § 1 k.c. nie ma zastosowania, gdy nieuprawniony zbywca przeniósł na nabywcę posiadanie rzeczy w sposób określony w art. 349 lub 350 k.c.

Uczynienie zadość przewidzianemu w art. 169 § 1 k.c. wymaganiu wydania rzeczy nabywcy i objęcia jej przez niego w posiadanie nie może nastąpić w każdy z dopuszczalnych w naszym prawie sposobów przeniesienia posiadania (348-351 k.c.); wymaganiu temu czyni zadość tylko przeniesienie posiadania w sposób objęty przepisami art. 348 i 351 k.c. Wchodzi tu więc w grę wydanie fizyczne rzeczy (traditio corporalis, art. 348 zdanie pierwsze k.c.), wydanie dokumentów umożliwiających rozporządzanie rzeczą (towarowych papierów wartościowych, zob. np. art. 29 i 30 ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o domach składowych, Dz.U. 114, poz.1191) lub środków (np. kluczy), dających faktyczną władzę nad rzeczą (longa manu traditio, art. 348 zdanie drugie k.c.) oraz przeniesienie posiadania samoistnego na posiadacza zależnego lub dzierżyciela w drodze samej umowy (brevi manu traditio, art. 351 k.c.); w tym wypadku rzeczy znajdują się w faktycznym władaniu nabywcy wskutek wydania mu ich w sposób określony w art. 348 k.c. już przed zawarciem umowy.

Sposoby przeniesienia posiadania, które ma na względzie art. 169 § 1 k.c., zakładają faktyczne władanie rzeczą przez zbywcę, takie zaś władanie legitymuje zbywcę, stosownie do art. 339 i 341 k.c., jako uprawnionego.

Artykuł 169 § 1 k.c. chroni więc tylko nabywcę, którego dobra wiara jest oparta na stanie faktycznym legitymującym zbywcę jako uprawnionego. Sposoby przeniesienia posiadania, które ma na względzie art. 169 § 1 k.c., zakładają poza tym uzyskanie faktycznego władania rzeczą przez nabywcę, co ma także istotne znaczenie z punktu widzenia granic ochrony nabywcy, ponieważ może eliminować jego dobrą wiarę, np. oznakowanie wręczonej nabywcy rzeczy może wskazywać na przysługiwanie jej własności nie zbywcy, lecz innej osobie.

Wyrok SN z dnia 18 kwietnia 2002 r., II CKN 1226/00

Standard: 52708 (pełna treść orzeczenia)

Sąd Najwyższy w obecnym składzie nie podziela poglądu wyrażonego w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 października 1997 r., II CKN 378/97, według którego, jeżeli w trzyletnim okresie z art. 169 § 2 k.c. rzecz skradziona znajdowała się w posiadaniu kilku osób, które ją kolejno zbywały, warunkiem nabycia własności przez ostatnią z nich jest dobra wiara nie tylko jej, lecz i wszystkich poprzednich nieuprawnionych posiadaczy. Cytowany pogląd został poddany w piśmiennictwie trafnej krytyce. Zgodnie z art. 169 § 2 k.c., przesłanką nabycia własności rzeczy skradzionej jest bowiem zawsze dobra wiara ostatniego nabywcy, a nie jego poprzedników.

Wyrok SN z dnia 28 listopada 2000 r., I CKN 313/00

Standard: 52424 (pełna treść orzeczenia)

Warunkiem skuteczności rozporządzenia z art. 169 § 1 k.c. jest "wydanie rzeczy". Kodeks cywilny nie precyzuje terminu "wydanie".

Stosownie do art. 348 k.c. wydanie rzeczy dojdzie do skutku przez przeniesienie jej posiadania na nabywcę. Nabycie w sposób przewidziany w art. 169 k.c. wyłącza takie sposoby przeniesienia posiadania, które nie dają nabywcy w dobrej wierze rzeczywistego i bezpośredniego władztwa nad rzeczą ("constituum passessorium", przelew roszczenia wydobywczego). Chodzi bowiem o to, aby jawne i dostrzegalne dla otoczenia posiadanie nieuprawnionego zostało w sposób jawny i uchwytny dla otoczenia przeniesione na nabywcę. Istotnym elementem skuteczności nabycia własności rzeczy ruchomej (w tym także skradzionego samochodu) od nieuprawnionego na podstawie art. 169 k.c. jest dobra wiara nabywcy.

Nabywca (w dobrej wierze) rzeczy ruchomej skradzionej nie nabędzie jej własności przed upływem trzyletniego terminu ochronnego. Do tego momentu przysługuje mu jedynie ekspektatywa nabycia prawa własności. Artykuł 169 § 1 k.c. wyraża generalną zasadę, że rzeczy, które właściciel utracił wskutek ich zagubienia, kradzieży lub w inny sposób, nie mogą stać się własnością nabywcy (w dobrej wierze) przed upływem przepisanego trzyletniego terminu. Wynika z tego, że w okresie biegu trzyletniego terminu nabywca rzeczy - mimo pozostawania w dobrej wierze - jest narażony na możliwość wytoczenia przez właściciela - który przez ten okres nie traci własności - przeciwko niemu skutecznego powództwa windykacyjnego. Powództwo wytoczone w okresie biegu tego terminu sąd powinien uwzględnić bez względu na to, czy nabywca (w dobrej wierze) w czasie biegu omawianego terminu powziął wiadomość o okolicznościach wskazujących na to, że chodzi o rzecz utraconą (skradzioną) przez właściciela lub że zbywca nie był uprawniony do rozporządzania rzeczą. Podstawa powództwa windykacyjnego opiera się na zasadzie, że właściciel rzeczy przed upływem terminu nie traci przysługujących mu uprawnień, a nabywca nie staje się w tym czasie jej właścicielem (art. 222 § 1 k.c.).

Należy mieć na uwadze, że nabycie własności z upływem przepisanego terminu nastąpi tylko wówczas, jeśli nabywca w chwili, kiedy nabycie własności stanie się możliwe, będzie w dobrej wierze. Utrata dobrej wiary wyłącza w każdym razie nabycie własności rzeczy w sposób określony w art. 169 § 1 k.c. (tak SN w wyroku z dnia 28 sierpnia 1984 r. I CR 261/84).

Wspomniane ograniczenie czasowe nie odnosi się do pieniędzy i dokumentów na okaziciela i, co istotne, do rzeczy ruchomych nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego. Ich własność nabywca uzyska po spełnieniu przesłanek wymaganych przez art. 169 § 1 k.c., bez względu na to, czy były one powierzone innej osobie przez właściciela, czy przez niego utracone, np. skradzione (art. 169 § 2 in fine k.c.).

Należy dodać, że posiadacz rzeczy ruchomej, który uzyskał jej posiadanie będąc w złej wierze, nie może nabyć prawa własności przez zasiedzenie (arg. z art. 174 k.c.).

Uchwała SN z dnia 30 marca 1992 r., III CZP 17/92

Standard: 52707 (pełna treść orzeczenia)

Redakcja art. 169 k.c. pozwala na wyodrębnienie pięciu przesłanek nabycia własności rzeczy ruchomej na podstawie umowy zawartej z osobą nieuprawnioną:

1) posiadanie lub dzierżawienie rzeczy przez nieuprawnionego zbywcę,

2) umowa rozporządzająca między zbywcą i nabywcą,

3) wydanie rzeczy nabywcy,

4) objęcie rzeczy w posiadanie przez nabywcę,

5) dobra wiara nabywcy.

Przesłanki te będą jednak ulegały modyfikacji w zależności od sposobów, w jaki właściciel utracił władztwo nad rzeczą i w jaki zbywca rzeczy te uzyskał. Chodzi zwłaszcza o zróżnicowanie między rzeczami, które właściciel powierzył zbywcy (rzeczy powierzone) i rzeczami, które właściciel utracił wbrew swej woli przez zgubienie, kradzież itp. (rzeczy utracone).

Z art. 169 § 2 k.c. wynika, że jeżeli osoba nieuprawniona do rozporządzenia rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy przed upływem trzech lat od chwili kradzieży, nabywca może uzyskać własność dopiero z upływem trzech lat od kradzieży, jeżeli działał w dobrej wierze.

Uchwała SN z dnia 10 grudnia 1991 r., I KZP 33/91

Standard: 52705 (pełna treść orzeczenia)