Ponowna waloryzacja świadczenia w razie późniejszej istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza

Zmiana wysokości świadczenia pieniężnego płatnego okresowo (renta odroczona lub natychmiast płatna), dokonana przez sąd na podstawie art. 358[1] § 3 k.c., nie wyklucza możliwości ponownej waloryzacji świadczenia w razie późniejszej istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza.

istotna zmiana siły nabywczej pieniądza "otwiera" samą możliwość domagania się zmiany wysokości świadczenia, tworząc swoisty "stan waloryzacyjności". Ustawowe wymaganie, aby stan ten zaistniał "po powstaniu zobowiązania" zostaje spełnione, skoro zobowiązanie powstaje z chwilą zawarcia umowy, nadejście zaś określonego przez strony terminu płatności - renty odroczonej lub natychmiast płatnej - oznacza, że renta staje się wymagalna. Nie budzi wątpliwości stwierdzenie, że zaistnienie owego "stanu waloryzacyjności" w trakcie płatności renty ustalonej przez ubezpieczyciela, może uzasadniać ingerencję sądu wówczas, gdy strony nie dojdą do porozumienia co do zmiany wysokości świadczenia. Owa ingerencja sądu oznacza, że sąd, zachowując istotę świadczenia, może określić inną jego wysokość w sposób konkretny. Skoro świadczenie tak określone, z istoty swej płacone okresowo, może być spełniane przez dłuższy czas, to nie sposób wykluczyć zaistnienia ponownego "stanu waloryzacyjności" - jako efektu istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza. Rzecz w tym, czy i w jakim przedziale czasowym oceniać otwarcie możliwości sądowej waloryzacji z uwagi na istotną zmianę siły nabywczej pieniądza. Takie rozumowanie należy odrzucić. 

Nie sposób mechanicznie wiązać upływu czasu z istotną zmianą siły nabywczej pieniądza. Ustawodawca wprawdzie nie określił, jaki stopień inflacji decyduje o tym, że mamy do czynienia ze zmianą istotną, wszakże nie ulega żadnej wątpliwości, iż nie każda zmiana może być uznana za istotną. W tym kontekście sprawa przedziału czasowego, jaki upłynął między uprzednio dokonaną waloryzacją (a więc uznaniem, że nastąpiła istotna zmiana siły nabywczej pieniądza) a obecnie podejmowaną oceną, nie ma znaczenia decydującego. Rozstrzyga ocena, czy nastąpiła istotna zmiana siły nabywczej pieniądza.

Uchwała SN z dnia 21 października 1994 r., III CZP 135/94

Standard: 52118 (pełna treść orzeczenia)