Legitymacja czynna w postępowaniach o leczenie odwykowe
Przymusowe leczenie alkoholików Legitymacja w sprawach z zakresu właściwości wydziałów rodzinnych
Do złożenia wniosku o zobowiązanie do poddania się leczeniu w stacjonarnym lub niestacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego uprawnione zostały jedynie dwa podmioty: gminna komisja rozwiązywania problemów alkoholowych i prokurator, zaliczane do kategorii podmiotów publicznych, z racji wykonywania ustawowo określonych celów publicznych. Do tych celów zaliczone zostało przeciwdziałanie postępowaniu określonemu w art. 24 u.w.t.p.a.
Sposób życia osoby odmawiającej leczenia odwykowego wymaga interwencji władzy publicznej, z powodów, które ustawa traktuje jako przyczyny wystąpienia organów ze sfery władzy publicznej do sądu, mającego orzec o ograniczeniu praw tej osoby, ze względu na bezpieczeństwo i porządek publiczny oraz prawa i wolności innych osób (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 lipca 2006 r., K 43/05). Te podmioty, mając na uwadze określone ustawowo cele, są w stanie obiektywnie ocenić istniejącą sytuację i dopiero wtedy zdecydować o konieczności wszczęcia postępowania sądowego. Inne podmioty, mogą zwracać się do nich o podjęcie wymaganej inicjatywy.
Uchwała SN z dnia 11 września 2013 r., III CZP 52/13
Standard: 49633 (pełna treść orzeczenia)
Prawo do sądu jako prawo osobiste przysługuje temu, kto ma być poddany przymusowemu leczeniu. Postępowanie o poddanie obowiązkowi leczenia jest więc dla osoby uzależnionej od alkoholu sprawą dotyczącą jej praw i wolności. Inne osoby, a w szczególności współmałżonek, dzieci, krewni, sąsiedzi, koledzy mogą mieć wielkie czy wręcz dramatyczne problemy życiowe związane z zachowaniem osoby odmawiającej poddania się dobrowolnemu leczeniu odwykowemu, jednakże odmowa ta nie wpływa bezpośrednio na ich status prawny w taki sposób, by konieczne było jego określenie przez sąd. Odmowa dobrowolnego poddania się leczeniu odwykowemu przez osobę, która w związku z nadużywaniem alkoholu powoduje zdarzenia wskazane w ustawie, nie rodzi zatem czyjegokolwiek konstytucyjnego prawa do sądu. Fakt ten może natomiast w niektórych sytuacjach wyczerpywać znamiona czynu zabronionego (znęcanie się, rozpijanie małoletniego) i powodować konsekwencje przewidziane przez prawo karne. Może również skłaniać współmałżonka do podjęcia starań o rozwiązanie małżeństwa przez rozwód lub separację.
Ustawowa legitymacja do wszczęcia postępowania sądowego o poddanie osoby uzależnionej obowiązkowi leczenia (nie można jej mylić z konstytucyjnym prawem do sądu) została przyznana tylko podmiotom publicznym: prokuratorowi i gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych. Ma to swoje uzasadnienie w tym, że chodzi o realizację określonych ustawowo celów publicznych (przeciwdziałanie rozkładowi życia rodzinnego, demoralizacji małoletnich, uchylaniu się od pracy, czy systematycznemu zakłócaniu spokoju lub porządku publicznego). Stąd nie uzyskały legitymacji procesowej do występowania z wnioskiem o zastosowanie obowiązku poddania się leczeniu odwykowemu podmioty prywatne. Mogą one zwracać się w tej sprawie do wskazanych podmiotów publicznych, które mając na uwadze określone ustawowo cele są w stanie obiektywnie ocenić istniejącą sytuację i dopiero wtedy zdecydować o konieczności albo braku konieczności uruchomienia postępowania sądowego.
Stworzenie innym podmiotom, aniżeli należące do systemu władzy publicznej, możliwości bezpośredniego występowania z przedmiotowym wnioskiem do sądu mogłoby pogłębiać istniejące trudności w życiu rodzinnym osoby nadużywającej alkoholu i powodować nowe konflikty, wywołując tym samym następstwa zasadniczo sprzeczne z celami ustawy, zwłaszcza że "warunkiem podjęcia skutecznej terapii jest wyrażenie zgody przez wszystkich członków rodziny na włączenie się w proces leczenia uzależnionego", a ponadto "im bardziej alkoholik związany jest z rodziną (...) tym łatwiej jest mu zerwać z nałogiem" (W. Ratyński: op.cit., t. 2, s. 121 i 131).
Chodzi więc nie tyle o konstytucyjne prawo do sądu (żaden element osobistego statusu prawnego podmiotów prywatnych zainteresowanych przymusowym leczeniem uzależnionego od alkoholu nie wymaga określenia przez sąd), ale o to czy istnieją racjonalne przesłanki do tego, aby rozszerzyć o określone osoby fizyczne krąg podmiotów mających legitymację do wszczęcia omawianego postępowania sądowego. Jest to zagadnienie, którego rozwiązanie należy do kompetencji ustawodawcy, a nie do Trybunału Konstytucyjnego.
Wyrok TK z dnia 4 lipca 2006 r., K 43/05, OTK-A 2006/7/78, Dz.U.2006/122/855
Standard: 4211 (pełna treść orzeczenia)