Precyzja spadkodawcy przy powołaniu spadkobiercy testamentowego w zakresie jego identyfikacji

Spadkobierca nie musi być oznaczony imiennie, a wystarczające jest wskazanie go w każdy sposób umożliwiający identyfikację (por. postanowienia SN z dnia 31 marca 1999 r., I CKN 1104/97 i z dnia 13 czerwca 2001 r., II CKN 543/00).

Jeżeli inne niż imienne określenie spadkobiercy (spadkobierców) nie jest samo przez się wystarczająco precyzyjne, niezbędne jest - w szczególności ze względu na szczególne reguły interpretacyjne wyrażone w art. 948 k.c. - podjęcie próby ustalenia jego znaczenia przez sięgnięcie do dodatkowych wskazówek, także tych które mają w stosunku do treści testamentu charakter zewnętrzny.

Przy ich określaniu zasadne jest wykorzystanie dyrektyw wypracowanych na gruncie art. 65 § 1 k.c., który - jako dotyczący oświadczeń woli w ogólności - jest miarodajny także w odniesieniu do testamentów, choć tylko w zakresie, w jakim nie koliduje z regułami wyrażonymi w art. 948 k.c. (por. postanowienia SN z dnia 28 października 1997 r., I CKN 276/97 i z dnia 11 sierpnia 2010 r., I CSK 62/10, wyrok SN z dnia 5 września 2008 r., I CSK 51/08).

W odniesieniu do testamentu holograficznego (art. 949 § 1 k.c.) szczególnie przydatne są wskazówki dotyczące wykładni oświadczeń woli ujętych w formie pisemnej. Prowadzą one do wniosku, że przy wykładni takiego testamentu oprócz jego tekstu i językowych reguł znaczeniowych należy uwzględnić okoliczności jego sporządzenia, czyli te, jakie zaistniały przed złożeniem oświadczenia woli oraz towarzyszące jego złożeniu (por. postanowienie SN z dnia 28 października 1997 r., I CKN 276/97, i wyrok SN z dnia 5 września 2008 r., I CSK 51/08).

Okoliczności te mogą być stwierdzone za pomocą wszelkich dowodów, także dowodu ze świadków lub z przesłuchania stron (por. postanowienie SN z dnia 6 maja 2005 r., II CK 676/04 i wyrok SN z dnia 18 lutego 1999 r., I CKN 1002/97), nawet bowiem jeżeli uznać, że art. 247 k.p.c. dotyczy także testamentu - co kwestionuje się ze względu na jednostronny charakter tej czynności prawnej (por. postanowienia SN z dnia 12 stycznia 2007 r., IV CSK 257/06, i z dnia 9 grudnia 2010 r., IV CSK 248/10) - dowody takie nie są skierowane przeciw osnowie dokumentu, lecz służą ustaleniu w drodze wykładni niejasnych oświadczeń woli zawartych w dokumencie (por. postanowienie SN z dnia 28 października 1997 r., I CKN 276/97).

Żadne formalne ograniczenia dowodowe nie wynikają też z przepisów, które zastrzegają, że określone kategorie osób nie mogą być świadkami przy sporządzaniu testamentu, np. dlatego, iż w testamencie została dla nich przewidziana jakaś korzyść (por. art. 957 k.c.). Istotne w świetle tych przepisów okoliczności mogą mieć natomiast znaczenie przy ocenie wiarygodności i mocy dowodowej przeprowadzonych dowodów (por. art. 233 § 1 k.p.c.)

Jeżeli dzięki sięgnięciu do pozatreściowych wskazówek interpretacyjnych i skorzystaniu z dodatkowych środków dowodowych (w tym dowodów osobowych), znaczenie postanowienia testamentowego określającego osoby powołane do spadku może być doprecyzowane, jego skuteczność nie może być podważana. Także przy założeniu - kwestionowanym przez część doktryny - że art. 948 § 2 k.c. nie pozwala na uzupełnianie treści testamentu, choćby przez zastosowanie tzw. wykładni uzupełniającej. Czym innym bowiem (wykładnią) jest ustalenie osoby powołanej do spadku w sytuacji, w której spadkodawca niewątpliwie miał konkretną osobę na względzie, a wątpliwość dotyczy jedynie jej identyfikacji, a czym innym (uzupełnieniem) określenie spadkobiercy wtedy, gdy testator nie podjął skonkretyzowanej decyzji w tym względzie, poprzestając jedynie na ogólnych wskazówkach, które mogą dotyczyć nieoznaczonego kręgu osób.

 Uchwała SN z dnia 26 lutego 2021 r., III CZP 24/20

Standard: 49341 (pełna treść orzeczenia)

Określenie osoby spadkobiercy w drodze wykładni testamentu jest możliwe wtedy, gdy w testamencie zawarto jednoznaczne kryteria, pozwalające ustalić wolę spadkodawcy w sposób nie budzący wątpliwości.

Obowiązuje wymaganie takiego określenia przez testatora osoby spadkobiercy, aby możliwa była indywidualizacja tego podmiotu. To określenie zezwalające na indywidualizację spadkobiercy nie musi koniecznie oznaczać podania imienia i nazwiska lub nazwy osoby prawnej.

Za wystarczające należy uznać także określenie spadkobiercy, które pozwala zidentyfikować go w sposób nie budzący wątpliwości, np. mój najstarszy syn, moja jedyna siostra, uczelnia, którą ukończyłem itp. Ściśle osobisty charakter testamentu (art. 944 § 2 k.c. ) wyklucza przy tym możliwość upoważnienia przez spadkodawcę osoby trzeciej do wskazania spadkobiercy.

Nie sposób natomiast wyłączyć możliwości ustalenia spadkobiercy w drodze reguł wykładni testamentu, o których stanowi art. 948 k.c. W szczególności, wynikający z art. 948 § 1 k.c. nakaz dążenia do ustalenia rzeczywistej woli spadkodawcy oznacza odejście od zasady tłumaczenia oświadczeń woli z uwzględnieniem elementów obiektywnych na rzecz sięgnięcia do elementów subiektywnych.

Postanowienie SN z dnia 13 czerwca 2001 r., II CKN 543/00

Standard: 49342 (pełna treść orzeczenia)