Odrębności postępowania z wniosku o nakazanie powrotu dziecka i postępowania dotyczącego pieczy nad dzieckiem

Orzeczenie nakazujące powrót dziecka nie rozstrzyga o sposobie sprawowania pieczy nad dzieckiem, miejscu przyszłego pobytu dziecka i o kontaktach rodziców z dzieckiem. Służy ono wyłącznie przywróceniu stanu poprzedniego, a rozstrzygnięcie w przedmiocie pieczy winno nastąpić w państwie stałego pobytu dziecka, po jego powrocie do tego państwa (por. postanowienia SN z dnia 1 grudnia 1999 r., I CKN 992/99, z dnia 20 października 2010 r., III CZP 72/10, z dnia 24 sierpnia 2011 r., IV CSK 566/10 oraz uchwałę SN z dnia 22 listopada 2017 r., III CZP 78/17.

Na stanowisku, że postępowanie w przedmiocie nakazania powrotu dziecka służy przywróceniu status quo ante z założeniem pozostawienia rozstrzygnięcia o opiece nad dzieckiem sądowi państwa stałego pobytu dziecka stoi także utrwalone orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka na tle art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie, dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r., nr 61, poz. 284 ze zm., dalej - „EKPCz”) (por. np. wyrok ETPCz z dnia 6 grudnia 2007 r., no. 39388/05, Maumousseau i Washington przeciwko Francji). 

Wyrazem odrębności przedmiotu postępowania inicjowanego wnioskiem o nakazanie powrotu dziecka i postępowania dotyczącego pieczy nad dzieckiem jest nie tylko art. 19 Konwencji haskiej, zgodnie z którym orzeczenie dotyczące powrotu dziecka nie narusza istoty prawa do opieki, lecz także art. 17 Konwencji haskiej, według którego orzeczenie dotyczące opieki nad dzieckiem, wydane w państwie wezwanym, nie może per se uzasadniać odmowy nakazania powrotu dziecka do państwa, w którym miało ono stały pobyt przed uprowadzeniem lub zatrzymaniem.

 Nakaz powrotu dziecka, zarządzony zgodnie z art. 12 Konwencji haskiej, nie rozstrzyga w związku z tym o sposobie sprawowania pieczy (opieki) nad dzieckiem w przyszłości; nie ma on także znaczenia prejudycjalnego ani innej prawnej doniosłości w postępowaniu dotyczącym tego zagadnienia.

Postanowienie SN z dnia 17 grudnia 2020 r., I CSK 183/20

Standard: 49040 (pełna treść orzeczenia)

Orzeczenie o zwrocie dziecka nie dotyczy, nie rozstrzyga o prawie do opieki. Tym samym prawa tego dotyczyć nie mogą, i nie dotyczą, orzeczenia odmawiające zwrotu dziecka wydane na podstawie art. 12, 13, 20 Konwencji. Odmowa zwrotu dziecka nie uchyla bezprawności, uprowadzenie lub zatrzymanie pozostaje bezprawne, nastąpiło bowiem naruszenie prawa do opieki przyznanej i wykonywanej na mocy ustawodawstwa państwa, w którym dziecko miało miejsce pobytu bezpośrednio przed uprowadzeniem lub zatrzymaniem, a jedynie opisane w Konwencji okoliczności natury faktycznej, uwzględniane z punktu widzenia interesu dziecka, powodują że sąd państwa wezwanego może odmówić wydania dziecka.

W literaturze przedmiotu trafnie dostrzeżono podobieństwo pomiędzy konstrukcją postępowania o wydanie dziecka, a postępowaniem o ochronę posiadania. W sprawie o ochronę posiadania chodzi o ochronę faktycznie wykonywanego władztwa nad rzeczą a w postępowaniu konwencyjnym - o ochronę faktycznie wykonywanego prawa do opieki. W obu wypadkach odmowa udzielenia ochrony nie oznacza przyznania prawa.

Nie można też pomijać art. 10 Konwencji, który stanowi, że orzeczenie dotyczące zwrotu dziecka (tak pozytywne jak i negatywne ), wydane zgodnie z jej przepisami, nie narusza istoty prawa do opieki oraz art. 16 przewidującego w jednym tylko przypadku orzekanie o prawie do opieki przez sąd Państwa, do którego dziecko zostało uprowadzone lub w którym zostało zatrzymane, mianowicie sąd tego państwa, w granicach jego jurysdykcji, na ogólnych zasadach i na podstawie właściwych przepisów może orzec o prawie do opieki dopiero po stwierdzeniu, że określone w Konwencji prawne wymagania co do zwrotu dziecka nie zostały spełnione (por. postanowienie SN z dnia 1 grudnia 1999 r. I CKN 992/99).

Postanowienie SN z dnia 24 sierpnia 2011 r., IV CSK 566/10

Standard: 46484 (pełna treść orzeczenia)