Dowód z opinii biegłego (OZSS) w sprawie o uprowadzenie dziecka

Dowód z opinii biegłych ‎w sprawach z zakresu Konwencji haskiej należy traktować jako subsydiarny, ‎a korzystanie z niego nie powinno polegać – jak tego oczekuje skarżący - na przerzucaniu na biegłych ciężaru należącej do sądu decyzji, czy zaistniały przesłanki odmowy wydania dziecka na podstawie art. 13 pkt b Konwencji haskiej ‎i wykraczać poza ramy niedającej się uniknąć konieczności (zob. m.in. wyroki ETPC z dnia 21 lipca 2006 r., nr 7198/04, Iosub Caras przeciwko Rumunii; z 21 lipca 2015 r., nr 63777/09, R.S. przeciwko Polsce; i z 19 lipca 2016 r., GN przeciwko Polsce, nr 2171/14 oraz postanowienie SN z 17 grudnia 2020 r., I CSK 183/20).

Postanowienie SN z dnia 17 listopada 2023 r., II CSKP 684/23

Standard: 88461 (pełna treść orzeczenia)

W sprawach z zakresu Konwencji haskiej zasadność przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych (OZSS) podlega zasadom ogólnym, jest on zatem konieczny wtedy, gdy do rozstrzygnięcia sprawy są konieczne wiadomości specjalne (art. 278 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.). Dotyczy to jedynie sytuacji, gdy zagadnienie wymagające opinii biegłych wykracza poza zakres wiadomości i doświadczenia życiowego osoby nie posiadającej wiadomości specjalnych z określonej dziedziny. Ma to miejsce wówczas, gdy ustalenia dokonane przy pomocy innych środków dowodowych wskazują na zaburzenia relacji rodzinnej z udziałem dziecka, nadto mają taki charakter i stopień nasilenia, że nieodzowne jest zbadanie, z wykorzystaniem wiadomości specjalnych, czy mogą one skutkować poważnym ryzykiem w rozumieniu art. 13 lit. b Konwencji haskiej (por. m.in. wyroki ETPC z dnia 26 listopada 2013 r., nr. 27853/09, X przeciwko Łotwie oraz postanowienie SN z dnia 7 października 1998 r., I CKN 745/98).

Dowód ten należy traktować jako subsydiarny, a korzystanie z niego nie powinno polegać na przerzucaniu na biegłych ciężaru należącej do sądu decyzji, czy zaistniały przesłanki odmowy wydania dziecka na podstawie art. 13 pkt b Konwencji haskiej i wykraczać poza ramy niedającej się uniknąć konieczności (por. m.in. wyroki ETPC z dnia 21 lipca 2006 r., nr 7198/04, Iosub Caras przeciwko Rumunii, z dnia 21 lipca 2015 r., nr 63777/09, R.S. przeciwko Polsce, i z dnia 19 lipca 2016 r., GN przeciwko Polsce, nr 2171/14 oraz postanowienie SN z dnia 17 grudnia 2020 r., I CSK 183/20).

Ustawodawca wprowadził wprawdzie, począwszy od dnia 27 sierpnia 2018 r., zasadę, że opinia OZSS w sprawach z zakresu Konwencji haskiej powinna być wydana niezwłocznie (art. 3a ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o opiniodawczych zespołach sądowych specjalistów - jedn. tekst: Dz.U. z 2018 r., poz. 708), nie zmienia to jednak oceny, że dowód ten powinien być przeprowadzany w sprawach, w których jest to rzeczywiście niezbędne. Długotrwałość postępowania może pogłębiać krzywdę dziecka spowodowaną jego zabraniem oraz poddawać w wątpliwość sens zarządzania jego powrotu, skoro opóźniony powrót może doprowadzić do kolejnego, wtórnego jego pokrzywdzenia.

Zastępowanie Sądów meriti i czynienie ustaleń faktycznych, czy wnioskodawca stosował przemoc wobec uczestniczki i dziecka nie jest rolą biegłych. Nie sposób również przyjąć, że biegli powinni w okolicznościach sprawy wypowiedzieć się w kwestii tego, czy powrót małoletniej do Włoch - przy założeniu rozdzielenia jej z matką i bez osobistego kontaktu z nią - nie będzie skutkować poważnym ryzykiem powstania sytuacji, o której mowa w art. 13 pkt b Konwencji haskiej.

Zaakceptować należy stanowisko Sądu Apelacyjnego, że, zważywszy na wiek małoletniej, okoliczność, iż od maja 2019 r. na skutek jednostronnej decyzji matki przebywa wyłącznie pod jej opieką i nie ma - poza jednorazowym spotkaniem w trakcie mediacji - osobistego kontaktu z ojcem, jej powrót do Włoch bez matki byłby sprzeczny z jej dobrem, a dopuszczenie dowodu z opinii OZSS co do stwierdzenia takiego stanu rzeczy nie jest konieczne.

Opinia biegłych nie może dotyczyć zagadnień związanych z kompetencjami wychowawczymi rodziców ewentualnie kontaktów małoletniej z nimi, skoro wykracza to poza przedmiot postępowania prowadzonego na podstawie Konwencji haskiej i jest czynione przy założeniu, że małoletnia zostanie oddana pod wyłączną opiekę ojca lub będzie zamieszkiwać z ojcem, podczas gdy ocena w tym przedmiocie należy do kognicji sądu orzekającego w przedmiocie pieczy i kontaktów z dzieckiem.

Postanowienie SN z dnia 17 marca 2021 r., I CSKP 38/21

Standard: 52173 (pełna treść orzeczenia)