Niepowrót z przerwy w odbywaniu kary pozbawienia wolności (art. 242 § 3 k.k.)

Czyn kwalifikowany z art. 242 § 3 k.k., jest występkiem o charakterze trwałym (vide: uchwała SN z 17.03.2000 r., I KZP 58/99). Wytworzony przez sprawcę stan bezprawności utrzymuje się aż do czasu dobrowolnego powrotu, bądź do chwili zatrzymania.

W treści przepisu art. 242 § 3 k.k. został in abstracto oznaczony moment początkowy, od którego możliwe jest popełnienie przestępstwa w nim penalizowanego.

Jest to przestępstwo indywidualne, gdyż jego sprawcą może być wyłącznie osoba korzystająca z przerwy w odbywaniu kary pozbawienia wolności. Oskarżony nie mógł więc dopuścić się tego przestęstwa w dowolnym czasie, lecz w terminie określonym, którego momentem początkowym może być (choć nie musi) najprędzej upływ 3 dni od wyznaczonego terminu powrotu.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy, dla prawidłowego wyznaczenia nie tylko ram czasowych zarzucanego oskarżonemu czynu, ale i szerzej - ustalenia samego bytu przestępstwa z art. 242 § 3 k.k. jako niezbędne jawi się gruntowne zbadanie przyczyn zwłoki w powrocie oskarżonego do zakładu karnego. Dopiero kompleksowe ustalenia poczynione w tej materii pozwolą na ustalenie realizacji przez niego znamion występku z art. 242 § 3 k.k

Wyrok SN z dnia 7 października 2020 r., III KK 248/19

Standard: 76511 (pełna treść orzeczenia)

Z użytych w przepisie art. 242 § 3 k.k. słów "nie powróci do zakładu karnego najpóźniej w ciągu 3 dni po upływie wyznaczonego terminu", jak też z ratio legis tego przepisu wynika, że określone w nim przestępstwo ma charakter przestępstwa trwałego.

Użycie w art. 242 § 3 k.k. określenia "nie powróci" wcale nie oznacza, że ten czyn zabroniony może być popełniony tylko jednego dnia, mianowicie trzeciego dnia po upływie wyznaczonego terminu przerwy. Nie przekonują wcale racje metody wykładni językowej, do której odwołuje się Sąd Okręgowy.

Rzeczony przepis mówi o sprawcy, który w określonym terminie "nie powróci" do zakładu karnego, a nie o sprawcy, który - "nie powrócił" do zakładu karnego. Widoczne jest, że ustawodawca odstąpił tutaj od przyjętej w kodeksie karnym (jak też w ustawach karnych pozakodeksowych) techniki określania znamienia czynnościowego strony przedmiotowej czynu zabronionego przy użyciu czasownika w trzeciej osobie liczby pojedynczej czasu teraźniejszego, np. zabija (art. 148 § 1-4 k.k.), powoduje (art. 155, 156 § 1, art. 157 § 1 i 2 k.k.), zabiera (art. 278 § 1 k.k.). Taka jest tradycja języka polskiego ustawodawstwa karnego.

Ustawa karna określa z reguły typy czynów zabronionych w postaci stadialnej dokonania, a nie usiłowania. Odpowiednie przepisy ustawy karnej należy zatem właściwie odczytać jako - kto zabił, kto spowodował, kto zabrał, etc. Nie znaczy to jednak, aby użyte w art. 242 § 3 k.k. sformułowanie "nie powróci" miało być koniecznie rozumiane jako "nie powrócił". Ustawowe znamię "nie powróci" może być bowiem rozumiane jako "nie powrócił i (nadal) nie powraca". Przyjąć też trzeba, że ratio legis przepisu art. 242 § 3 k.k. polega na tym, że dopuszcza się przedmiotowego czynu zabronionego sprawca, który w warunkach określonych przez ten przepis - nie powrócił i nie powraca do zakładu karnego.

Istota przestępstwa określonego w art. 242 § 3 k.k. polega na uchylaniu się od obowiązku stawienia się w zakładzie karnym w celu dalszego odbywania kary pozbawienia wolności i przebywanie bez usprawiedliwionej przyczyny na wolności, a nie w zakładzie karnym.

Z chwilą upływu terminu określonego w tym przepisie nie przestaje istnieć obowiązek powrotu sprawcy do zakładu karnego; obowiązek ten ciąży na nim cały czas. Przez ten okres utrzymuje się stan przestępny, a przestępstwo zostaje zakończone dopiero z chwilą stawienia się sprawcy w zakładzie karnym w celu kontynuowania odbywania kary. Owo "stawienie się" może mieć charakter dobrowolny lub przymusowy.

Uchwała SN z dnia 17 marca 2000 r., I KZP 58/99

Standard: 48433 (pełna treść orzeczenia)