Czyn karalny (art. 1 § 2 u.p.n)

Czyny karalne, według definicji zawartej w art. 1 § 2 u.p.n., oznaczają czyny zabronione przez ustawę jako przestępstwa, przestępstwa skarbowe oraz niektóre wykroczenia.

Postępowanie w sprawach nieletnich nastawione jest przede wszystkim na udzielenie pomocy nieletniemu i przeciwdziałanie procesowi jego demoralizacji poprzez stosowanie środków oddziaływania wychowawczego. Dlatego nie jest ukierunkowane na określenie winy i ukaranie lecz ma prowadzić do określenia przyczyn i stopnia nieprzystosowania społecznego określanego jako demoralizacja oraz ustalenia właściwych środków zaradczych. 

Czyn karalny nie jest przestępstwem w rozumieniu kodeksu karnego, ponieważ elementem koniecznym przestępstwa jest wina sprawcy (por. uz. wyrok SN z dnia 3 kwietnia 1986 r., II KR 59/86). Jednakże w okolicznościach wskazanych w art. 13 u.p.n. oraz w art. 10 § 2 k.k. z 1969 r., czyn karalny może być osądzony jako przestępstwo, a sprawca – skazany na karę. Czyn ten – mimo że popełniony przez nieletniego – jest w takim wypadku traktowany w zasadzie tak samo jak przestępstwo popełnione przez osobę pełnoletnią (por. uchwałę (7) SN z dnia 27 września 1985 r., VI KZP 12/85). Również wówczas, kiedy nie następuje rozpoznanie sprawy w postępowaniu karnym, lecz orzeczenie wydane zostaje w postępowaniu o czyn karalny konieczne jest zamieszczenie w orzeczeniu dokładnego opisu czynu i podanie przepisu ustawy karnej, pod który zarzucany czyn podpada.

Do czynów karalnych stosuje się liczne uregulowania kodeksu karnego, w tym dotyczące przedawnienia karalności (por. wyrok SN z dnia 2 stycznia 2011 r., III KK 26/10).Czyn karalny stanowi każda postać zjawiskowa i stadialna przestępstwa. Pogląd, że pomocnictwo nie jest objęte art. 1 ust 2 u.p.n. jest nieprawidłowy, ponieważ przepis ten nie wyłącza innych niż sprawstwo postaci czynu zabronionego spośród czynów karalnych.Jak z tego wynika, czyn karalny jest swoistą kategorią prawną. W preambule ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich określany jest mianem przestępczości nieletnich.

Odróżnienie czynów karalnych od przestępstw spowodowane jest innym podejściem do sprawcy, kładącym nacisk na jego wychowanie a nie ukaranie. O płynności i przenikalności granicy pomiędzy czynem karalnym, będącym przestępstwem popełnionym przez nieletniego a przestępstwem w rozumieniu prawa karnego świadczy art. 13 u.p.n. Do podobnego wniosku skłania obniżenie od 1 września 1998 r. progu wiekowego odpowiedzialności karnej za najpoważniejsze przestępstwa do 15 lat (art. 10 § 2 k.k.).

Wyrok SN z dnia 18 stycznia 2012 r., II CSK 157/11

Standard: 48249 (pełna treść orzeczenia)