Uchwała z dnia 1985-09-27 sygn. VI KZP 12/85

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt VI KZP 12/85

W skład przestępstwa ciągłego mogą wchodzić także czyny popełnione przez sprawcę przed ukończeniem przez niego 17 roku życia jedynie wówczas, gdy z przyczyn wymienionych w art. 13 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. Nr 35, poz. 228) lub w art. 9 § 2 k.k. - rozpatrując te czyny odrębnie jako przestępstwa -należałoby za nie sprawcę skazać.

Uchwała

Sądu Najwyższego

7 sędziów

z dnia 27 września 1985 r.

Przewodniczący: sędzia J. Mikos (współsprawozdawca). Sędziowie: R. Bodecki, C. Gajewski, S. Kaliński (sprawozdawca), J. Nóżyński, W. Ochman, H. Szwaczkowski.

 Prokurator Prokuratury Generalnej: A. Kabat.

Sąd Najwyższy w sprawie Dariusza N., oskarżonego z art. 201 k.k. w zb. z art. 208 k.k., art. 199 § 1, art. 203 § 1, art. 11 § 1 k.k. w zw. z art. 208 § k.k. i art. 10 § 2 oraz art. 58 k.k., po rozpoznaniu przekazanego na podstawie art. 390 § 2 k.p.k. przez Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 25 lutego 1985 r. powiększonemu składowi do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy:

"Czy przyjęciu konstrukcji przestępstwa ciągłego (art. 58 k.k.) stoi na przeszkodzie to, że sprawca dopuścił się niektórych czynów przed ukończeniem lat 17, zwłaszcza na tle uregulowań art. 9 § 1 k.k. w zw. z art. 1 i 2 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. Nr 35, poz. 228) oraz wobec sformułowania przyjętego w art. 4 § 1 k.k.?"

uchwalił udzielić odpowiedzi jak wyżej.

Uzasadnienie

W związku z przekazanym do rozstrzygnięcia zagadnieniem prawnym istotne znaczenie ma rozważenie charakteru elementów składowych przestępstwa ciągłego, tj. czynów, które łącznie mają stanowić to przestępstwo.

Kwestia ta nie została uregulowana w prawie karnym, a obowiązujący kodeks karny w art. 58 k.k. określa jedynie zasady wymiaru kary wobec sprawcy przestępstwa ciągłego. Problematyka przestępstwa ciągłego wielokrotnie była przedmiotem rozstrzygnięć Sądu

Najwyższego. Najbardziej zaś pełne i wszechstronne jej wyjaśnienie zawiera uchwała połączonych Izb Karnej i Wojskowej z dnia 8 kwietnia 1966 r. - VI Ko 42/62 (OSNKW 1966, Nr 7, poz. 69), która zachowała swoją aktualność także po wejściu w życie kodeksu karnego z 1969 r., czemu Sąd Najwyższy dał wyraz w licznych uchwałach (por. m.in. uchwały: z dnia 30 listopada 1972 r. - VI KZP 44/72, OSNKW 1973, z. 2-3, poz. 20; z dnia 29 grudnia 1977 r. - VII KZP 50/77, OSNKW 1978, z. 1, poz. 3).

W powołanej uchwale z dnia 8 kwietnia 1966 r. Sąd Najwyższy stwierdził m.in.: "Konstrukcja przestępstwa ciągłego polega na tym, iż szereg odrębnych czynów przestępnych powtórzonych i jednorodzajowych, które rozpatrywane oddzielnie stanowiły odrębne przestępstwa, jest traktowany - pod pewnymi warunkami i w pewnych okolicznościach - jako jedno przestępstwo".

Oznacza to, że w skład przestępstwa ciągłego mogą wchodzić tylko czyny będące przestępstwami, a więc czyny zawinione, społecznie niebezpieczne i zabronione pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie ich popełnienia. Nie jest zatem możliwe łączenie w przestępstwo ciągłe czynów zabronionych określonych w ustawie karnej, jeżeli ze względu na brak winy nie stanowią one przestępstwa (art. 120 § 1 k.k.).

Konstrukcja przestępstwa ciągłego nie wprowadza zmian w zakresie odpowiedzialności karnej w jej aspektach podmiotowym czy przedmiotowym, lecz stanowi rozwiązanie prawne, które ze względu na ściśle określone cele łączy w pewną całość samodzielne czyny przestępne, pozostające - w razie nieuznania ich za przestępstwo ciągłe - w zbiegu realnym.

Przechodząc do kwestii zawartej w pytaniu prawnym, stwierdzić należy, że w świetle przepisów ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. Nr 35, poz. 228) nieletni, który swoim zachowaniem wyczerpał przedmiotowe znamiona przestępstwa, dopuszcza się "czynu karalnego" (art. 1 § 1 pkt 2 i § 2 pkt 2 cytowanej ustawy). Ustawa ta nie zawiera przepisów o winie lub - jak to określał art. 69 k.k. z 1932 r. - o działaniu z rozeznaniem nieletnich w wieku od 13-17 lat, które warunkowało ich odpowiedzialność za "czyny zabronione pod groźbą kary". Rezygnując z pojęcia rozeznania, ustawodawca wprowadził dyrektywy postępowania z nieletnimi, stanowiące podstawę do podjęcia właściwych działań przewidzianych w ustawie (art. 3 § 2). Rozpoznając sprawy o "czyny karalne" popełnione przez sprawcę nieletniego, kwestia winy ustępuje doborowi właściwych środków zmierzających m.in. do osiągnięcia korzystnych zmian w osobowości i zachowaniu się nieletniego (art. 3 § 1 tej ustawy).

Brak więc ustalenia winy stanowi przeszkodę do uznania "czynu karalnego" za przestępstwo. Z tego też względu "czyn karalny" nieletniego o znamionach przestępstwa nie może stanowić elementu składowego przestępstwa ciągłego, obejmującego - jak już wspomniano - tylko takie zachowanie się sprawcy, które stanowi odrębne przestępstwo.

Niewątpliwie rozpoznając sprawę o przestępstwo dokonane po ukończeniu przez sprawcę 17 lat lub o przestępstwa określone w art. 9 § 2 k.k., uprzednio dokonane "czyny karalne" powinny być rozważone w aspekcie stopnia zdemoralizowania sprawcy i mogą mieć wpływ na wymiar kary (art. 50 § 2 k.k.).

Cytowana ustawa z dnia 26 października 1982 r. przewiduje możliwość skazania sprawcy za "czyn karalny" o znamionach przestępstwa, popełniony przez niego przed ukończeniem 17 roku życia. Przez skazanie rozumieć należy uznanie winy sprawcy za przestępstwo i wymierzenie za nie kary zasadniczej lub dodatkowej (por. pkt 1 wytycznych wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w sprawie prawidłowego stosowania przepisów dotyczących przestępstw popełnionych w warunkach recydywy - OSNKW 1979, z. 1-2, poz. 1).

W myśl art. 13 tej ustawy, jeżeli wobec nieletniego, który dopuścił się czynu karalnego określonego w art. 1 § 2 pkt 2 lit. a, ale w chwili orzekania ukończył lat 18, zachodzą podstawy do orzeczenia umieszczenia w zakładzie poprawczym - sąd rodzinny może wymierzyć karę, gdy uzna, że stosowanie środków poprawczych nie byłoby celowe, przy czym zastosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary jest obligatoryjne. Możliwość wymierzenia kary nieletniemu sprawcy przewiduje także art. 9 § 2 k.k. za niektóre zbrodnie lub ciężkie uszkodzenie ciała, popełnione po ukończeniu przez niego 16 roku życia.

W wypadkach tych wymierzenie sprawcy kary za czyny popełnione przez niego przed osiągnięciem 17 roku życia nastąpić może jedynie w wyroku skazującym po uprzednim ustaleniu jego winy i czyny takie wraz z czynami przestępnymi popełnionymi później mogą wchodzić w skład przestępstwa ciągłego, jeżeli istnieją warunki, o których mowa w powołanej uchwale połączonych Izb Karnej i Wojskowej Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 1966 r. W sytuacji tej wobec takiego sprawcy istnieje jedynie możliwość zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary według zasad ogólnych (art. 57 § 1 i 2 k.k.); nie wchodzi zaś w grę obligatoryjne złagodzenie kary przewidziane w art. 13 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich.