Czyn ciągły popełniony, gdy część z zachowań przypada na nieletniość oskarżonego

W przypadku popełnienia czynu ciągłego przez sprawcę, który część zachowań składających się na czyn ciągły zrealizował przed ukończeniem 17 lat, pozostałe zaś już po ukończeniu 17 lat, jego odpowiedzialność karna odnosić się może wyłącznie do tych zachowań, które zostały popełnione po ukończeniu przez sprawcę 17 lat (por. wyrok SN z 3 grudnia 1984 r., V KRN 350/84; uchwała SN z 16 stycznia 1976 r., VI KZP 35/76; wyroki SN z: 30 października 1980 r., IV KR 191/80, 19 grudnia 2002 r., III KK 449/02, z 29 września 2009 r., III KK 105/09, wyroki SA w: Białymstoku z 30 października 2007 r., II Aka 170/07, w Katowicach z 4 marca 2010 r., II AKa 26/10, w Łodzi z 11 lipca 2013 r., II AKa 73/13).

W uzasadnieniu tego poglądu, podnosi się, że wprawdzie koncepcja jednoczynowa czynu ciągłego (przyjmująca - w ujęciu prawno-karnym - zaistnienie, w tej postaci, jednego czynu zabronionego, niezależnie od ilości zachowań, które się nań składają) nakazuje, aby dokonywać oceny całości czynu, a nie tych poszczególnych, wchodzących w jego skład, zachowań, to jednak ta specyficzna konstrukcja prawno-karna nie może prowadzić do rozstrzygnięć sprzecznych z treścią art. 10 § 1 k.k., który określa podmiotową zdolność do ponoszenia odpowiedzialności karnej. Przepis ten wszak jednoznacznie stanowi, iż odpowiedzialności karnej podlega wyłącznie ten sprawca, który w chwili popełnienia czynu zabronionego ukończył 17 lat. Warunkiem przypisania winy jest osiągnięcie przez sprawcę takiego stopnia dojrzałości, w którym dopiero jest on w stanie rozpoznać społeczne znaczenie popełnionego przez siebie czynu.

Ustawodawca polski przyjął ukończenie 17 lat, jako przesłankę podmiotowej zdolności do ponoszenia pełnej odpowiedzialności karnej za dany czyn zabroniony. Równocześnie wskazuje się, że jeżeli w ramach czynu ciągłego kompleks dwóch lub więcej zachowań oceniany jest, jako całość, to też i jako całość musi spełniać przesłanki uzasadniające przypisanie sprawcy przestępstwa. Nadto skoro każde z tych zachowań musi być oceniane odrębnie z punktu widzenia zdolności sprawcy do ponoszenia przez niego odpowiedzialności, a więc także pod kątem uzyskania przez niego - wspomnianej - podmiotowej zdolności do ponoszenia odpowiedzialności karnej. Stąd też przypisanie całego czynu ciągłego, możliwe jest jedynie wówczas, gdy w odniesieniu do żadnego z zachowań składających się na tę konstrukcję nie występuje okoliczność wyłączająca przestępność lub karalność.

Przytoczony powyżej pogląd po wejściu w życie Kodeksu karnego z 1997 r. nie był wyłącznie prezentowany w zakresie określenia wzajemnych relacji pomiędzy czasem popełnienia czynu ciągłego, a nieletnością jego sprawcy odnośnie niektórych, wchodzących w skład tego czynu, jego zachowań. Pierwotnie w piśmiennictwie podnoszono, że do odpowiedzialności za czyn ciągły wystarczy, aby ostatnie z zachowań, które się na ten czyn składają, sprawca popełnił po ukończeniu 17 lat. Pogląd ten prowadził zatem do przyjęcia, że wystarczyło aby chociaż jedno zachowanie wchodzące w skład przestępstwa ciągłego sprawca popełnił po ukończeniu 17 lat, to już powodowało i uprawniało uznanie, iż to przestępstwo zostało popełnione przez osobę dorosłą, w rozumieniu art. 10 § 1 k.k. W konsekwencji ponosił on - w zakresie tegoż przypisanego mu jako ciągły czynu - odpowiedzialność karną także za te, wchodzące w jego skład, zachowania, których się dopuścił przed ukończeniem 17 lat. Przekonanie to opierało się na rygorystycznym i kategorycznym ujęciu konstrukcji prawnej uregulowanej w przepisie art. 12 k.k., a przede wszystkim uwzględnieniu tego, iż opierała się ona niewątpliwie na tzw. jednoczynowej koncepcji przestępstwa ciągłego, której istota (jak już wspomniano) wyraża się w uznaniu, że stanowi ono jeden czyn zabroniony, bez względu na ilość zachowań, które się na niego składają. Pogląd ten - jako zbyt skrajny - nie zyskał jednak zwolenników, w wyniku czego od niego odstąpiono - w sposób powyżej odnotowany.

W konsekwencji obecnie powszechnie przyjmuje się, że sprawca czynu ciągłego może - w myśl określonych w Kodeksie karnym zasad - odpowiadać tylko za te zachowania wchodzące w skład tego czynu, których dopuścił się po osiągnięciu wieku, który dopiero warunkuje jego odpowiedzialność karną, to jest po ukończeniu 17 lat.

Przekonanie to w pełni podziela też Sąd Najwyższy orzekający w niniejszej sprawie. Siła argumentów jest tak jednoznacznie doniosła, iż słuszność tego poglądu wręcz implikuje.

W konsekwencji - w przypadku ustalenia, że niektóre zachowania wchodzące w skład czynu ciągłego zostały popełnione przez sprawcę przed ukończeniem przez niego 17 lat - uznać należy, że wówczas wyłącznie można przypisać temu sprawcy odpowiedzialność karną tylko za te zachowania, których on się dopuścił po ukończeniu tego wieku. Stąd też - w takiej sytuacji - tylko te "dorosłe" (w rozumieniu art. 10 § 1 k.k.) zachowania mogą stanowić podstawę skazania tego sprawcy za sprawstwo czynu ciągłego, którego to byt one kreują.

Wyrok SN z dnia 17 czerwca 2014 r., II KK 24/14

Standard: 27416 (pełna treść orzeczenia)