Związanie podziałem quoad usum do czasu zniesienia współwłasności

Za poglądem, że podział quoad usum co do zasady - w braku odmiennego uzgodnienia, choćby ex post, albo ingerencji sądu - wiąże do czasu zniesienia współwłasności, przemawiają istotne argumenty, a przede wszystkim to, że celem takiej umowy jest zazwyczaj stabilizacja stosunków faktycznych i prawnych zachodzących między współwłaścicielami (por. uchwała SN z dnia 12 kwietnia 1973 r., III CZP 15/73). W przypadkach zawarcia umowy w sposób konkludentny, a więc bez oznaczenia czasu jej trwania, cel ten byłby podważony, gdyby każdy współwłaściciel mógł swobodnie umowę wypowiedzieć. Wbrew wyrażanym poglądom nie można też uznać, że stanowisko takie prowadziłby do trwałego pozbawienia współwłaścicieli ich uprawnień prawnorzeczowych. Prezentując te poglądy pomija się, że współwłasność w częściach ułamkowych ma charakter przejściowy, a każdy współwłaściciel może - z zastrzeżeniem art. 210 § 1 zdanie drugie i trzecie k.c. - żądać zniesienia współwłasności i w ten sposób doprowadzić do zakończenia podziału quoad usum. Ponadto każdy współwłaściciel może żądać zniesienia albo zmiany tego podziału przez sąd na zasadzie określonej w art. 201 zdanie drugie k.c. Możliwości te czynią zadość potrzebie ochrony interesów współwłaściciela, zwłaszcza że w braku zgody wszystkich współwłaścicieli na zniesienie albo zmianę podziału quoad usum, jego jednostronne wypowiedzenie byłoby w zasadzie bezużyteczne.

Jeżeli wykonywanie posiadania wspólnej rzeczy wymaga współdziałania wszystkich zainteresowanych, a zgody na to nie ma, co jest sytuacją typową, wygaśnięcie podziału quoad usum prowadzi do sytuacji, z której wyjść można jedynie w wyniku wszczęcia postępowania sądowego zmierzającego do nowego podziału quoad usum albo do zniesienia współwłasności. Zerwanie więzi quoad usum mogłoby prowadzić ponadto do konieczności skomplikowanych rozliczeń między współwłaścicielami, w których każdy z nich - niezależnie od wielkości przysługującego mu udziału - musiałby wycofać się ze sfery swego wyłącznego władztwa, gdyż każda taka wyłączność jest sprzeczna z modelem określonym w art. 206 k.c.

Z tych względów należy opowiedzieć się za poglądem, że podział quoad usum - w braku odmiennego uzgodnienia - wiąże do czasu zniesienia współwłasności. W zasadniczy sposób różni się zatem od czasowej rezygnacji z wykonywania swego prawa na rzecz innego współwłaściciela, zapewniającej mu jedynie nietrwałe władztwo prekaryjne albo do niego zbliżone.

Postanowienie SN z dnia 27 lutego 2020 r., III CSK 84/19

Standard: 48162 (pełna treść orzeczenia)