Ustalanie opłat za pobyt dziecka w instytucjonalnej pieczy zastępczej (art. 191 u.w.r.s.p.z.)
Organizacja i funkcjonowanie systemu pieczy zastępczej (art. 112[2] k.r.o.)
Właściwość jednostek organizacyjnych w przedmiocie ponoszenia wydatków na opiekę i wychowanie dziecka umieszczonego w pieczy zastępczej określa art. 191 u.w.r. Zgodnie z treścią powyższego przepisu, wydatki te ponosi powiat właściwy ze względu na miejsce zamieszkania dziecka przed umieszczeniem go po raz pierwszy w pieczy zastępczej (ust. 1). Jeżeli nie można ustalić powiatu właściwego ze względu na miejsce zamieszkania dziecka, właściwy do ponoszenia wydatków jest powiat miejsca jego ostatniego zameldowania na pobyt stały (ust. 2). Natomiast jeżeli nie można ustalić miejsca ostatniego zameldowania dziecka na pobyt stały, właściwy do ponoszenia wydatków jest powiat miejsca siedziby sądu, który orzekł o umieszczeniu dziecka w pieczy zastępczej (ust. 3).
Mając na uwadze treść powyższej normy prawnej w pierwszej kolejności ustalenia wymagało gdzie znajdowało się miejsce zamieszkania małoletniego przed umieszczeniem go po raz pierwszy w pieczy zastępczej.
Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej nie definiuje pojęcia "miejsce zamieszkania". Dlatego też termin ten należy rozumieć zgodnie z ogólną definicją zawartą w przepisach Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2023 r., poz. 1610). Miejscem zamieszkania osoby fizycznej, zgodnie z brzmieniem art. 25 k.c., jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu. Miejscem zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską jest miejsce zamieszkania rodziców albo tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska, lub któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej (art. 26 § 1 k.c.). Jeżeli władza rodzicielska przysługuje na równi obojgu rodzicom mającym osobne miejsce zamieszkania, miejsce zamieszkania dziecka jest u tego z rodziców, u którego dziecko stale przebywa (art. 26 § 2 zd. pierwsze k.c.).
Jak zatem z powyższego wynika, o miejscu zamieszkania w świetle art. 25 k.c. decydują dwa czynniki: zewnętrzny (fakt przebywania) i wewnętrzny (zamiar stałego pobytu). Do przyjęcia zamieszkiwania danej osoby w określonej miejscowości konieczne jest ustalenie występowania dwóch przesłanek, a mianowicie przebywania i zamiaru stałego pobytu w określonej miejscowości, przy czym przesłanki te muszą wystąpić kumulatywnie. O ile ustalenie pierwszej przesłanki nie nastręcza zwykle trudności, o tyle mogą one wystąpić przy ustalaniu zamiaru stałego pobytu. W tej materii mogą decydować różnorakie okoliczności. Przyjmuje się, że o zamiarze stałego pobytu można mówić wówczas, gdy występują okoliczności pozwalające przeciętnemu obserwatorowi na wyciągnięcie wniosku, że określona miejscowość jest głównym ośrodkiem działalności danej dorosłej osoby fizycznej. W orzecznictwie podkreśla się, że miejscem stałego pobytu osoby fizycznej mającej zdolność do czynności prawnych jest miejsce, w którym koncentrują się czynności życiowe danej osoby, i to bez względu na adres jej zameldowania.
Zgodnie z przytoczoną treścią art. 26 § 1 in principio k.c. istotnym jest ustalenie miejsca zamieszkania rodziców dziecka. Miejsce zamieszkania rodziców, a więc miejscowość ustalona na podstawie art. 25 k.c., jest ustawowo "przypisywane" dziecku jako jego miejsce zamieszkania. Nie ma przy tym znaczenia, czy dziecko w tej miejscowości rzeczywiście przebywa ani pod jakim adresem jest zameldowane (zob. A. Lutkiewicz-Rucińska [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, LEX/el. 2023, art. 26).
w sprawie nie jest możliwym ustalenie powiatu właściwego ze względu na miejsce zamieszkania matki małoletniego, a tym samym samego małoletniego, przed jego umieszczeniem w pieczy zastępczej.
W sprawie nie było również możliwe zastosowanie przywołanego powyżej art. 191 ust. 2 u.w.r., albowiem z dokumentacji sprawy wynika, że małoletni nigdy nie posiadał miejsca stałego zameldowania.
Okoliczności te wyczerpują możliwość zastosowania reguły określonej w art. 191 ust. 3 u.w.r., który stanowi, że właściwy do ponoszenia wydatków jest powiat miejsca siedziby sądu, który orzekł o umieszczeniu dziecka w pieczy zastępczej.
Postanowienie NSA z dnia 11 grudnia 2023 r., I OW 161/23
Standard: 79975 (pełna treść orzeczenia)
Artykuł 196 u.w.r.s.p.z. normuje kwestie związane z ustalaniem opłat za pobyt dziecka w instytucjonalnej pieczy zastępczej, określając elementy składające się na tę opłatę i mechanizm jej publikacji, a także odnosi się do sytuacji szczególnej związanej z uruchomieniem funkcjonowania danego typu podmiotu instytucjonalnej pieczy zastępczej w pierwszym roku jego funkcjonowania (art. 196 ust. 5 u.w.r.s.p.z.).
Zgodnie z art. 193 ust. 1 pkt 2 u.w.r.s.p.z., rodzice ponoszą publicznoprawną opłatę za pobyt dziecka w placówce w wysokości odpowiadającej średnim miesięcznym wydatkom poniesionym na jego utrzymanie.
Ustalenie średnich miesięcznych wydatków na utrzymanie dziecka, o których mowa w art. 196 u.w.r.s.p.z., jest konieczne do wydania decyzji administracyjnej w sprawie ustalenia odpłatności za pobyt dziecka w pieczy zastępczej, ewentualnie zmiany lub uchylenia uprzednio wydanej decyzji w stosunku do osób, które obciąża obowiązek poniesienia tej opłaty (art. 194 ust. 1 i 1a i art. 196 ust. 4 u.w.r.s.p.z.).
Koszty średnie nie odpowiadają ponoszonym przez poszczególne placówki instytucjonalnej kosztom pieczy zastępczej, które mogą być odpowiednio niższe lub wyższe, co jest uzależnione od wielu indywidualnych okoliczności, ale nie zwalnia to ich z zapewnienia dzieciom gwarantowanego ustawą poziomu zaspokojenia potrzeb.
Funkcją art. 196 u.w.r.s.p.z. nie jest określenie wysokości dotacji należnej organizacji pozarządowej prowadzącej placówkę opiekuńczo-wychowawczą na podstawie umowy z powiatem.
Nie ma podstaw do przyjęcia, że wysokość wypłaconej powódce dotacji powinna odpowiadać wysokości odpłatności za pobyt dziecka w placówce, która obciąża podmioty zobowiązane do jej ponoszenia (art. 196 ust. 4 u.w.r.s.p.z.)
Wyrok SN z dnia 24 września 2020 r., V CSK 504/18
Standard: 48152 (pełna treść orzeczenia)