Umorzenie postępowania z powody znikomej społecznej szkodliwości czynu

 Czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma, nie stanowi przestępstwa (art. 1 § 2 kk). Ustawodawca w art. 17 § 1 pkt 3 kpk odrębnie wymienił znikomą społeczną szkodliwość czynu jako przesłankę procesową pomimo klauzuli ogólnej przewidzianej w art. 17 § 1 pkt 2 kpk. Okolicznością uzasadniającą taki zabieg jest konieczność oddzielenia tej przesłanki od pozostałych przesłanek powodujących nieprzestępność czynu, gdyż stwierdzenie przez sąd w danej sprawie znikomej szkodliwości społecznej czynu nie powoduje uniewinnienia na etapie postępowania sądowego. Sąd, po dokonaniu ustalenia znikomej społecznej szkodliwości zarzucanego czynu, zgodnie z art. 414 § 1 zdanie pierwsze kpk wydaje wyrok umarzający.

Przesłanka o charakterze materialnym, ujęta w art. 17 § 1 pkt 3 kpk odnosi się do sytuacji, w których został popełniony czyn zabroniony wyczerpujący wszystkie określające go znamiona. Czyn ten nie stanowi przestępstwa ze względu na jego znikomą społeczną szkodliwość (art. 1 § 2 kk). Formalnie wyczerpuje on jednak znamiona czynu zabronionego i nie jest całkowicie irrelewantny z punktu widzenia ocen społecznych jego naganności, gdy dokonywane są one poza płaszczyzną prawa karnego materialnego. Ustawodawca uznał, że z uwagi na popełnienie czynu, który wypełnia wszystkie znamiona czynu zabronionego, sprawca nie może zostać uniewinniony, choćby nikłą szkodliwość ustalono dopiero podczas przewodu sądowego. Zatem odmiennie niż w przypadku wystąpienia przesłanek określonych w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 kpk ustawodawca wyłączył możliwość uniewinnienia sprawcy takiego czynu.

Umorzenie postępowania na podstawie art. 17 § 1 pkt 3 kpk uzasadnione jest tylko wówczas, gdy w konkretnej sprawie jest niewątpliwe, że oskarżony popełnił dany czyn zabroniony.

Umorzenie postępowania karnego na wskazanej podstawie na rozprawie, przed otwarciem przewodu sądowego, czyli bez przeprowadzenia postępowania dowodowego, może nastąpić, analogicznie jak w wypadku warunkowego umorzenia takiego postępowania, jedynie wówczas, gdy okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości (por. postanowienia SN z 4 marca 2005 r. w sprawie WZ 6/05, w sprawie WZ 61/08).

W przypadku umorzenia postępowania ze względu na znikomy stopień szkodliwości społecznej, należy prawidłowo zredagować opis czynu, umorzone bowiem zostaje postępowanie o czyn, którego opis powinien być ustalony precyzyjnie.

Sąd, wydając orzeczenie o umorzeniu postępowania na podstawie art. 17 § 1 pkt 3 kpk, powinien odnieść się do określonych ustawowo w art. 115 § 2 kk kryteriów oceny społecznej szkodliwości czynu i w nawiązaniu do nich wykazać, dlaczego uznał, że przypisany oskarżonemu czyn charakteryzował się znikomym stopniem społecznej szkodliwości (por. wyrok SN z 28 czerwca 2005 r. w sprawie WA 14/05).

Popełnienie zbrodni nie wyklucza możliwości stwierdzenia znikomości społecznej szkodliwości zarzuconego czynu (por. wyrok SN (7) z 15 lutego 1991 r. w sprawie WRN 195/90).

Wyrok TK z dnia 6 kwietnia 2016 r., P 2/14

Standard: 4127 (pełna treść orzeczenia)