Istnienie wymagalnej wierzytelności jako warunek wstępny dochodzenia zaspokojenia wierzytelności hipotecznej

Wstępnym warunkiem dochodzenia zaspokojenia wierzytelności z przedmiotu hipoteki w sądowym postępowaniu egzekucyjnym (art. 75 u.k.w.h.) jest istnienie i wymagalność zabezpieczonej hipoteką wierzytelności. Dlatego też do zaspokojenia takiej wierzytelności w postępowaniu egzekucyjnym konieczne jest, co do zasady, posiadanie przez wierzyciela tytułu wykonawczego uprawniającego do prowadzenia egzekucji przeciwko właścicielowi nieruchomości obciążonej (porównaj uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 1993 r. III CZP 67/93, OSNC 1994 r., z. 1, poz. 8). Od tej zasady przewidziane są wyjątki.

Przed nowelizacją takim wyjątkiem był art. 1036 k.p.c., przewidujący między innymi, że wierzyciel, który przed zajęciem uzyskał na nieruchomości hipotekę stwierdzoną w opisie i oszacowaniu, uczestniczy w podziale sumy uzyskanej z egzekucji bez potrzeby przedstawiania tytułu wykonawczego i bez konieczności zgłoszenia i udowodnienia swojego prawa, co dotyczyło zarówno hipoteki zwykłej jak i kaucyjnej. Dopiero na etapie wypłaty należności przypadającej wierzycielowi hipotecznemu w planie podziału nabierał znaczenia rodzaj hipoteki, bowiem w wypadku hipoteki zwykłej należność oznaczona w prawomocnym planie podziału była wypłacana do rąk wierzyciela, natomiast w wypadku hipoteki kaucyjnej pozostawiana była w depozycie sądowym aż do ustania stosunku prawnego, uzasadniającego korzystanie z hipoteki kaucyjnej (art. 1038 k.p.c.). Suma ta mogła być wypłacona wierzycielowi po przedłożeniu przez niego odpowiedniego tytułu (porównaj postanowienie SN z dnia 23 stycznia 1976 r. III CRN 304/75, poz. 252 i uchwałę z dnia 30 stycznia 2008 r. III CZP 134/07).

Po nowelizacji dotychczasowa treść art. 1036 k.p.c. pozostała jako paragraf pierwszy, dodany natomiast został paragraf drugi stanowiący, że jeżeli wierzytelność hipoteczna nie jest stwierdzona tytułem wykonawczym, należność przypadającą wierzycielowi hipotecznemu pozostawia się na rachunku depozytowym, obecnie Ministerstwa Finansów. Oznacza to, że wierzyciel hipoteczny, także ten, który nie prowadzi egzekucji jako wierzyciel egzekwujący a bierze w niej udział, gdyż nabył hipotekę przed zajęciem nieruchomości i została ona stwierdzona w opisie i oszacowaniu, musi wykazać tę wierzytelność tytułem wykonawczym, jeżeli chce otrzymać należność przypadającą mu w planie podziału. Nadal wierzyciel taki jest uwzględniany w planie podziału sumy uzyskanej z egzekucji bez konieczności składania tytułu wykonawczego, jednak wypłata tej sumy jest warunkowana złożeniem przez niego tytułu wykonawczego, a do tego czasu suma do wypłaty pozostaje w depozycie.

Powyższa zmiana ma związek ze zniesieniem w wyniku nowelizacji podziału hipoteki na zwykłą i kaucyjną i wprowadzeniem jednej hipoteki, która ma cechy dotychczasowej hipoteki kaucyjnej, a więc może zabezpieczać wierzytelność zarówno istniejącą jak i przyszłą, określoną kwotowo jak i nieokreśloną i choć nadal pozostaje prawem akcesoryjnym w stosunku do wierzytelności, którą zabezpiecza, to jednak powiązanie to jest słabsze niż w dawnym stanie prawnym. Zniesiony także został przepis art. 71 u.k.w.h., ustanawiający domniemanie istnienia wierzytelności zabezpieczonej hipoteką zwykłą, która dzięki temu była „pewniejsza” niż kaucyjna.

W obecnym stanie prawnym, obowiązującym po wejściu w życie ustawy nowelizującej, każdy wierzyciel hipoteczny, w celu uzyskania wypłaty należności przypadającej mu w planie podziału sumy uzyskanej z egzekucji z nieruchomości, obowiązany jest przedstawić tytuł wykonawczy, także wtedy, gdy nie jest wierzycielem egzekwującym, a wierzytelność została zabezpieczona hipoteką zwykłą powstałą przed wejściem w życie ustawy nowelizującej. Jeżeli wierzyciel taki nie jest nabywcą licytacyjnym, który zaliczył na cenę nieruchomości własną wierzytelność zabezpieczoną hipotecznie, to powinien tytuł wykonawczy przedstawić do chwili wystąpienia o wypłatę kwoty przypadającej mu w planie podziału. W braku tytułu wykonawczego jego należność pozostawiona zostanie w depozycie z dalszymi skutkami przewidzianymi w art. 1038 § 1 k.p.c.

Uchwała SN z dnia 8 października 2015 r., III CZP 55/15

Standard: 47909 (pełna treść orzeczenia)