Postanowienie z dnia 1976-01-23 sygn. III CRN 304/75

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CRN 304/75

Postanowienie z dnia 23 stycznia 1976 r.

Osoba, która przed zajęciem nieruchomości nabyła do niej prawa stwierdzone w opisie i oszacowaniu, uczestniczy w podziale sumy uzyskanej przez egzekucję z tej nieruchomości bez potrzeby zgłoszenia i udowodnienia tych praw najpóźniej w dniu uprawomocnienia się postanowienia o przybiciu.

Przewodniczący: sędzia J. Pietrzykowski (sprawozdawca). Sędziowie: A. Gola, Z. Trybulski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym sprawy o podział sumy uzyskanej przez egzekucję z nieruchomości dłużników Antoniego Z. i Wandy Z., na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości od postanowienia Sądu Wojewódzkiego dla m.st. Warszawy w Warszawie z dnia 11 kwietnia 1975 r.

uchylił zaskarżone postanowienie Sądu Wojewódzkiego w części oddalającej zażalenie Petroneli B. oraz postanowienia Sądu Powiatowego dla Warszawy-Pragi z dnia 19.IX.1974 r. w części zatwierdzającej plan podziału i z dnia 18.V.1974 r. w części obejmującej plan podziału kwoty 170.309,39 zł, przypadającej na zaspokojenie należności zabezpieczonych hipotecznie (art. 1025 § 1 pkt 6 k.p.c.), pomiędzy wierzycieli Stefana i Salomei małżonków J. oraz Rajmunda K., i w tym zakresie, to jest co do podziału wyżej wymienionej kwoty 170.309,39 zł, przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu dla Warszawy-Pragi do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o pobraniu opłaty od rewizji nadzwyczajnej.

Uzasadnienie

W postanowieniu z dnia 18.I.1974 r., obejmującym plan podziału sumy uzyskanej przez egzekucję z nieruchomości dłużników Antoniego i Wandy Z., Sąd Powiatowy ustalił, że wierzytelności i prawa osób uczestniczących w podziale wynoszą łącznie 2.160.786,60 zł, natomiast podziałowi podlega uzyskana w drodze egzekucji kwota 645.270 zł. Stosownie do kolejności określonej w art. 1025 § 1 k.p.c. plan podziału obejmuje zaspokojenie w całości kosztów egzekucyjnych, należności alimentacyjnych, wierzytelności Skarbu Państwa oraz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Po uwzględnieniu powyższych roszczeń obciążających połowę uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości kwoty, stanowiącej udział dłużnika Antoniego Z., z połowy tej pozostaje jedynie kwota 5.446,30 zł. Kwotę tę Sąd Powiatowy doliczył do kwoty 322.635 zł, otrzymanej ze sprzedaży udziału w nieruchomości Wandy Z., i uzyskaną stąd sumę zaliczył kolejno na wierzytelności z tytułów kredytów bankowych, po których zaspokojeniu pozostała jeszcze kwota 170.309,70 zł. Kwotę tę Sąd Powiatowy - zgodnie z dyspozycją art. 1025 § 1 pkt 6 k.p.c. i 1026 k.p.c. - przeznaczył na zaspokojenie należności wierzycieli Stefana i Salomei małżonków J. w kwocie 150.000 zł stosownie do zabezpieczenia hipotecznego z dnia 4.VI.1969 r., resztę zaś w kwocie 20.309,70 zł zaliczył na poczet należności Rajmunda K., ulegającej zaspokojeniu w dalszej kolejności, jako objętej późniejszym zabezpieczeniem hipotecznym z dnia 10.VI.1969 r.

Zarzuty przeciwko tak dokonanemu planowi podziału wniosła, między innymi Petronela B., która domagała się zaspokojenia przypadającej jej należności w kwocie 60.000 zł z odsetkami, powołując się na zabezpieczenie hipoteczne z dnia 8.IV.1969 r. Sąd Powiatowy uznał te zarzuty za nieuzasadnione i postanowieniem z dnia 19.IX.1974 r. zatwierdził plan podziału, stanął bowiem na stanowisku, że do uwzględnienia w tym planie wierzytelności Petroneli B. nie wystarczy sam wpis hipoteki, powinna ona bowiem w myśl art. 1036 k.p.c. zgłosić i udowodnić swoje prawa najpóźniej w dniu uprawomocnienia się postanowienia o przybiciu, czego nie uczyniła. Sąd Wojewódzki postanowieniem z dnia 11.IV.1975 r. oddalił zażalenie Petroneli B., podzielając zapatrywanie Sądu Powiatowego.

W rewizji nadzwyczajnej, opartej na podstawie rażącego naruszenia przepisów art. 1036 k.p.c., art. 387 w związku z art. 397 § 2 k.p.c., art. 200 prawa rzeczowego z 1946 r. w związku z art. III pkt 3 przep. wprow. k.c., Minister Sprawiedliwości wniósł o uchylenie postanowienia Sądu Wojewódzkiego w części oddalającej zażalenie Petroneli B. oraz postanowień Sądu Powiatowego z dnia 19.IX.1974 r., zatwierdzającego plan podziału, oraz z dnia 18.V.1974 r. w przedmiocie sporządzenia planu podziału i o przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu dla Warszawy-Pragi w celu sporządzenia planu podziału wyegzekwowanej z licytacji nieruchomości dłużników Antoniego Z. i Wandy Z.

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:

Określając na wstępie zakres zaskarżenia rewizją nadzwyczajną, wyżej wymienionych postanowień należy zauważyć, że obejmuje on objęte tymi postanowieniami rozstrzygnięcia tylko w tych częściach, które odnoszą się do oddalenia przez Sąd Wojewódzki zażalenia Petroneli B., a w konsekwencji do nieuwzględnienia jej zarzutów przeciwko planowi podziału. Wierzytelność tej uczestniczki postępowania w kwocie 60.000 zł z odsetkami mieści się w kategorii szóstej, określonej w art. 1025 § 1 pkt 6 k.p.c., jej więc zarzuty, w razie uznania ich za uzasadnione, nie mogłyby doprowadzić do wzruszenia planu podziału w części określającej zaspokojenie należności zaliczonych do kategorii wymienionych w art. 1025 § 1 pkt 1 do 5, a podlegających uwzględnieniu przed należnościami zabezpieczonymi hipotecznie, tj. należącymi do kategorii szóstej. W świetle zatem art. 1028 § 1 i § 4 k.p.c. należy przyjąć, że zarzuty Petroneli B., a w konsekwencji również przedmiot zaskarżenia rewizją nadzwyczajną stanowi jedynie podział kwoty 170.309,39 zł, która po zaspokojeniu we właściwej kolejności należności zaliczonych do kategorii od 1 do 5 pozostała do podziału między wierzycieli, których należności zostały zaliczone do szóstej kategorii.

Rozpoznając sprawę w tak rozumianym zakresie zaskarżenia rewizją nadzwyczajną należy stwierdzić, że w świetle ustaleń dokonanych w zaskarżonych postanowieniach oraz w świetle danych wynikających z materiału sprawy nie budzi wątpliwości, że Petronela B. przed zajęciem nieruchomości nabyła na niej prawo stwierdzone w opisie i oszacowaniu. Wprawdzie w protokole opisu i oszacowania nieruchomości położonej w Warszawie-Falenicy przy ul. B. sporządzonym przez Komornika Sądu Powiatowego dla Warszawy-Pragi Petronela B. nie została wymieniona imiennie, niemniej jednak w punkcie 10 tego protokołu, wskazującym wartość praw, które z sumy uzyskanej za nieruchomość mają być zaspokojone, wymienione - między innymi - z powołaniem się na zaświadczenie z księgi wieczystej Kw.12617 figurujące w dziale IV księgi wieczystej Kw.12617 pod poz. 4, zabezpieczona jest pożyczka w sumie 60.000 zł na rzecz Petroneli B. na wniosek z dnia 8.IV.1969 r. oraz na podstawie umowy z dnia 8.IV.1969 r., obejmującej powyższy wniosek. Tak więc w świetle tych dokumentów spełnione zostały wymagania, przewidziane w art. 1036 k.p.c., mianowicie zostało wykazane, że Petronela B. nabyła prawo na nieruchomości jeszcze przed jej zajęciem oraz że prawo to zostało stwierdzone w opisie i oszacowaniu, którego integralną część stanowi wymienione w protokole komornika zaświadczenie Państwowego Biura Notarialnego.

Sądy orzekające w przedmiocie planu podziału uznały jednak, że spełnienie tych wymagań nie uzasadnia uczestnictwa tej wierzytelności w podziale sumy, skoro nie spełniła ona dalszego wymagania przewidzianego w tym przepisie, mianowicie nie zgłosiła i nie udowodniła przysługującego jej prawa najpóźniej w dniu uprawomocnienia się postanowienia o przybiciu. Stanowiska w tej właśnie kwestii trafnie podważono w rewizji nadzwyczajnej, podnosząc, że ostatnio wymienione wymaganie odnosi się do innej sytuacji niż występująca w niniejszej sprawie. W literaturze przedmiotu prezentowane są rozbieżne zapatrywania w omawianej kwestii, przekonują jednak te poglądy, według których obowiązek zgłoszenia i udowodnienia prawa w terminie prekluzyjnym, wskazanym w art. 1036 k.p.c., nie dotyczy wierzycieli, którzy przed zajęciem nieruchomości nabyli na niej prawa stwierdzone w opisie i oszacowaniu. Za takim stanowiskiem przemawia przede wszystkim wykładnia literalna omawianego przepisu.

Przepis art. 1036 k.p.c. przewiduje dwie grupy osób, które uczestniczą w podziale sumy uzyskanej przez egzekucję z nieruchomości: osoby obowiązane do zgłoszenia w określonym terminie przysługującego im roszczenia oraz osoby nie mające takiego obowiązku. Wśród osób uczestniczących w podziale omawiany przepis wymienia, między innymi "osoby, które przed zajęciem nieruchomości nabyły na niej prawa stwierdzone w opisie i oszacowaniu lub zgłoszone i udowodnione najpóźniej w dniu uprawomocnienia się postanowienia o przybiciu". Użyty w cytowanym zdaniu łącznik "lub" wskazuje na to, że obejmuje ono dwie grupy osób, mianowicie: a) osoby, które przed zajęciem nieruchomości nabyły na niej prawa stwierdzone w opisie i oszacowaniu, b) osoby, które przed zajęciem nieruchomości nabyły na niej prawa, wprawdzie nie stwierdzone w opisie i oszacowaniu, ale zgłoszone i udowodnione najpóźniej w dniu uprawomocnienia się postanowienia o przybiciu. Konsekwencją tego rozróżnienia jest wniosek, że wymagane zgłoszenie i udowodnienie prawa odnosi się wyłącznie do osób wymienionych pod lit. b, nie dotyczy zaś osób wymienionych pod lit. a. Za takim rozumieniem cytowanego zdania, zgodnym z jego literalnym brzmieniem, przemawia też logiczny związek przepisów art. 1036 k.p.c. z przepisami art. 943 § 1 pkt 1 k.p.c. i art. 947 § 1 pkt 3 k.p.c., w świetle których w protokole opisu i oszacowania wymienia się w szczególności "prawa i obciążenia", stwierdzone na podstawie złożonego wyciągu lub odpisu księgi wieczystej, prowadzonej dla nieruchomości będącej przedmiotem egzekucji. Skoro bowiem opis i oszacowanie wymienia prawa ciążące na tej nieruchomości, obowiązek zgłoszenia przez wierzyciela takich praw byłby pozbawiony logicznych racji. Brak też takich racji do uzasadnienia obowiązku udowodnienia przez wierzyciela tego rodzaju praw, skoro w myśl art. 18 § 1 prawa rzeczowego z 1946 r., utrzymanego w mocy przez art. III pkt 3 przep. wprow. k.c., domniemywa się, że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. Domniemanie to może być wprawdzie obalone, ciężar jednak przedłożenia odpowiedniego dowodu, w szczególności w formie prawomocnego wyroku uchylającego wpis (art. 27 prawa rzeczowego), spoczywa w postępowaniu o podział sumy na osobie, która ma w tym interes (art. 6 k.c.). Poza tym wymaganie udowodnienia prawa ujawnionego w dziale IV księgi wieczystej pozostawałoby w sprzeczności z istotą hipoteki, której funkcją jest - w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności - obciążenie nieruchomości z tym skutkiem, że przy zaspokojeniu z nieruchomości uprawnionemu przysługuje pierwszeństwo określone w art. 190 § 1 prawa rzeczowego oraz w przepisach art. 118-120 i 122-126 prawa rzeczowego, utrzymanych w mocy w zakresie ksiąg wieczystych i hipoteki.

Przepisy art. 1036 k.p.c. w części dotyczącej praw stwierdzonych w opisie i oszacowaniu pozostają w ścisłym związku z dyspozycją art. 1025 § 1 pkt 6 k.p.c., który do kategorii szóstej zalicza, między innymi, należności zabezpieczone hipotecznie, nie czyniąc różnicy między hipoteką zwykłą i hipoteką kaucyjną. Wynika z tego, że przy sporządzaniu planu podziału podlegają uwzględnieniu stwierdzone w opisie i oszacowaniu wierzytelności zabezpieczone zarówno hipotekę zwykłą, jak i hipoteką kaucyjną. Wprawdzie sąd sporządzający plan podziału powinien ustalić, jaką hipoteką jest zabezpieczona wierzytelność osoby uczestniczącej w podziale, ustalenie to jednak jest potrzebne dla określenia sposobu wypłaty sumy, ustalonej w planie podziału, jako podlegającej zaspokojeniu według kolejności określonej w art. 1025 i 1026 k.p.c. Mianowicie w wypadku hipoteki zwykłej wierzytelność określona w prawomocnym planie podziału podlega wypłaceniu do rąk wierzyciela, natomiast w wypadku hipoteki kaucyjnej należność zabezpieczona hipotecznie podlega wpłaceniu do depozytu sądowego aż do ustania stosunku prawnego, uzasadniającego korzystanie z hipoteki kaucyjnej (art. 1038 k.p.c.). Stosownie do okoliczności suma pozostająca w depozycie zostanie wypłacona bądź wierzycielowi hipotecznemu w razie przedłożenia przez niego odpowiedniego tytułu, bądź zostanie przydzielona innym wierzycielom hipotecznym stosownie do kolejności określonej w art. 1026 k.p.c. bądź też wypłacona dłużnikowi (co w sprawie niniejszej ze względu na zakres zadłużenia nie wchodzi w rachubę).

Powyższe rozważania uzasadniają pogląd, że osoba, która przed zajęciem nieruchomości nabyła na niej prawa stwierdzone w opisie i oszacowaniu, uczestniczy w podziale sumy uzyskanej przez egzekucję z tej nieruchomości bez potrzeby zgłoszenia i udowodnienia tych praw najpóźniej w dniu uprawomocnienia się postanowienia o przybiciu.

Dlatego też postanowienie Sądu Wojewódzkiego oraz oba postanowienia Sądu Powiatowego w częściach dotyczących podziału kwoty 170.309,39 zł należało - na podstawie art. 422 § 2 k.p.c. - uchylić i sprawę w tym zakresie przekazać Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy należało zwrócić uwagę na to, że w załączniku, stanowiącym integralną część postanowienia Sądu Powiatowego z dnia 18.V.1974 r., pod pozycją 34 wymieniono tylko Rajmunda K., podczas gdy w świetle wyżej przytoczonych zaświadczeń notarialnych wierzycielami hipotecznymi są Rajmund Adam K. i Urszula Teresa K. (małżonków).

Ponadto w tymże załączniku pod pozycją 27 wymieniono Stefana i Salomeę J. (małżonków), choć ze wspomnianych zaświadczeń wynikałoby, że chodzi o Stefana i Scholastykę-Sabinę J. (małżonków).

OSNC 1976 r., Nr 11, poz. 252