Odpowiednie wynagrodzenie w rozumieniu art. 49 § 2 k.c.

Odpowiednie wynagrodzenie, o którym mowa w art. 49 § 2 k.c., powinno odpowiadać aktualnej wartości rynkowej urządzeń przesyłowych, a jeżeli nie można jej ustalić, aktualnej wartości kosztów ich budowy.

Przy wykładni pojęcia "odpowiedniego wynagrodzenia" za wykup urzędzeń przesyłowych należy mieć na uwadze, że chodzi o wynagrodzenie dla właściciela urządzeń, który poniósł koszty ich budowy, a więc o wynagrodzenie jego szkody, jaką poniósł na skutek przeniesienia własności tych urządzeń na rzecz osoby, która nie poniosła kosztów ich budowy, a uzyska w swoim majątku odpowiednią wartość w wyniku nabycia ich własności. O „odpowiednim wynagrodzeniu” będzie w takiej sytuacji decydować wartość rynkowa tych urządzeń, a jeżeli są to urządzenia niespotykane w normalnym obrocie, wartość ustalona według kosztów ich budowy. Wskaże ona bowiem wartość, o jaką zmniejszył się majątek właściciela urządzeń, który poniósł koszty ich budowy i utracił ich własność w wyniku zbycia.

Taka wykładnia zgodna jest z brzmieniem i celem art. 49 § 2 k.c., jak również uwzględnia wyniki wykładni systemowej. Należy bowiem stwierdzić, że w księdze drugiej k.c., regulującej stosunki prawnorzeczowe, ustawodawca posłużył się pojęciem „odpowiedniego wynagrodzenia” także w innych przepisach, między innymi w art. 231 i art. 305[2] k.c., w których chodzi o wynagrodzenie dla właściciela nieruchomości za przeniesienie jej własności na inną osobę i o wynagrodzenie za ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego, a więc także o wynagrodzenie za utratę części majątku zbywcy lub obniżenie jego wartości.

Na gruncie tych przepisów Sąd Najwyższy jednolicie przyjmuje, że wynagrodzenie, o którym w nich mowa ma wynagrodzić stratę majątkową właściciela nieruchomości. „Odpowiednie wynagrodzenie” w rozumieniu art. 231 k.c. stanowi ekwiwalent wartości rynkowej działki gruntu podlegającej wykupowi (por. m.in. wyrok z 15 czerwca 1984 r. I CR 155/84 i uchwałę z 21 czerwca 1985 r., III CZP 32/85), natomiast za odpowiednie wynagrodzenie przewidziane w art. 305[2] należy uznać takie wynagrodzenie, które będzie stanowić ekwiwalent wszystkich poniesionych strat i korzyści, jakich właściciel nieruchomości zostanie pozbawiony w związku z jej obciążeniem służebnością przesyłu (porównaj między innymi postanowienie z 27 lutego 2013 r., IV CSK 440/12).

Odpowiednie wynagrodzenie ustala się zatem z punktu widzenia interesów ekonomicznych właściciela gruntu, podlegającego przymusowemu wykupieniu lub obciążeniu na rzecz innego podmiotu. Jest to zrozumiałe, skoro to wartość majątku właściciela gruntu ulega obniżeniu w wyniku zbycia i tę właśnie stratę ma pokryć „odpowiednie wynagrodzenie”, w rozumieniu wszystkich wskazanych wyżej przepisów. Wysokość takiego wynagrodzenia musi zatem pozostawać w normalnym związku przyczynowym ze stratą majątkową, jaką poniósł zbywca urządzeń.

W tej sytuacji nie jest uzasadnione stanowisko skarżącego, że wynagrodzenie, o którym mowa w art. 49 § 2 k.c. powinno być ustalane z perspektywy kosztów i przychodów jakie przyniesie przedsiębiorcy nabycie urządzeń przesyłowych, w tym między innymi kosztów eksploatacji tych urządzeń, jakie będzie musiał ponosić oraz z uwzględnieniem zysków i strat jakie przynosi sieć.

Po pierwsze bowiem wynagrodzenie przewidziane w art. 49 § 2 k.c. jest wynagrodzeniem za stratę majątkową jaką ponosi właściciel urządzeń w wyniku ich zbycia na rzecz przedsiębiorcy, a nie świadczeniem jakie ma zapłacić przedsiębiorca za osiągnięcie przychodów wynikających z wykupu urządzeń.

Po wtóre przedsiębiorca ponosi koszty eksploatacji urządzeń oraz straty i osiąga zyski związane z ich eksploatacją już od chwili podłączenia urządzeń do swojego przedsiębiorstwa, nie wynikają one zatem z nabycia tych urządzeń od właściciela, lecz z ich eksploatacji. Nie pozostają więc w normalnym związku przyczynowym z wykupieniem urządzeń na podstawie art. 49 § 2 k.c., a nabycie to może wręcz zmniejszyć koszty eksploatacji o opłaty za użytkowanie urządzeń, wynikające z umowy eksploatacyjnej.

Po trzecie faktycznie niemożliwe, a przynajmniej wysoce utrudnione jest wyliczenie wynagrodzenia, o którym mowa w art. 49 § 2 k.c. w oparciu o przychody lub straty, jakie może ponieść przedsiębiorca przesyłowy w wyniku nabycia urządzeń. Urządzenia te bowiem są połączone z przedsiębiorstwem przesyłowym i eksploatowane z całym tym przedsiębiorstwem. Wyodrębnienie kosztów, zysków i strat jakie przynosi eksploatacja samych tylko tych właśnie, określonych urządzeń jest znacznie utrudnione, jeżeli nie w ogóle niemożliwe, o czym świadczy choćby to, że pozwana, mimo zgłoszenia wniosku o wyliczenie „odpowiedniego” wynagrodzenia za nabycie urządzeń w oparciu o przychody, jakie przynosi ich eksploatacja, nie przedstawiła żadnych dowodów, które pozwalałyby na poczynienie ustaleń w tym przedmiocie.

Nie jest wykluczone, że w szczególnych okolicznościach, których istnienie musiałby wykazać przedsiębiorca przesyłowy, realna możliwość poniesienia przez niego wyłącznie określonych strat w wyniku nabycia urządzeń przesyłowych na podstawie art. 49 § 2 k.c., mogłaby uzasadniać nawet oddalenie powództwa o ich wykupienie albo obniżenie z tego powodu należnego właścicielowi urządzeń wynagrodzenia, gdyby było to uzasadnione społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa (art. 5 k.c.). Jednak co do zasady „odpowiednie wynagrodzenie”, o którym mowa w art. 49 § 2 k.c. powinno wynagradzać stratę w majątku właściciela urządzeń przesyłowych wynikającą z ich zbycia na rzecz przedsiębiorcy, a zatem powinno odpowiadać aktualnej wartości rynkowej tych urządzeń, a jeżeli nie można jej ustalić, aktualnej wartości poniesionych kosztów ich budowy.

Wyrok SN z dnia 15 lutego 2017 r., II CSK 340/16

Standard: 47761 (pełna treść orzeczenia)