Ustanowienie służebności drogi koniecznej na obszarze wpisanym do rejestru zabytków
Służebność drogi koniecznej, służebność przechodu i przejazdu (art. 145 k.c.) Ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości zabytkowych
Samo ustanowienie służebności drogi koniecznej (art. 145 k.c.) nie oznacza zmiany przeznaczenia zabytku wpisanego do rejestru lub sposobu korzystania z tego zabytku w rozumieniu art. 36 ust. 1 pkt 9 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (jedn. tekst: Dz.U. z 2020 r. poz. 282 ze zm.).
Nie ulega wątpliwości, że ustanowienie służebności drogi koniecznej wymaga pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków, jeżeli jest związane z prowadzeniem prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku, wykonywaniem robót budowlanych w otoczeniu zabytku, prowadzeniem badań konserwatorskich zabytku, przemieszczaniem zabytku nieruchomego, dokonywaniem podziału zabytku nieruchomego lub też podejmowaniem innych działań, które mogłyby prowadzić do naruszenia substancji lub zmiany wyglądu zabytku.
W art. 36 ust. 1 u.o.z. nie wymieniono wyraźnie ustanawiania ograniczonych praw rzeczowych, w tym służebności, jako czynności wymagających zgody konserwatora zabytków. W orzecznictwie jest reprezentowany pogląd, zgodnie z którym art. 36 ust. 1 u.o.z., jako zawierający ograniczenia wykonywania prawa własności, nie może być wykładany rozszerzająco (wyrok NSA z dnia 8 stycznia 2008 r., II OSK 1808/06). Za takim stanowiskiem przemawia nie tylko art. 64 ust. 3 i art. 31 ust. 3 Konstytucji (zob. wyrok TK z dnia 12 stycznia 1999 r., P 2/98, OTK 1999, nr 1, poz. 2), ale także art. 7 Konstytucji i art. 6 k.p.a.).
Gdyby ustawodawca pragnął objąć ochroną konserwatorską ustanowienie służebności drogi koniecznej, zamieściłby regulacje będące odpowiednikiem art. 96 ust. 1, 1a i 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (jedn. tekst: Dz.U. z 2020 r. poz. 65 ze zm.). Przepisy te ustanawiają obowiązek wydania decyzji i uzyskania pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków do dokonania podziału nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków. Brak analogicznego rozwiązania w odniesieniu do postępowania sądowego dotyczącego ustanowienia służebności drogi koniecznej może być argumentem za brakiem woli ustawodawcy objęcia tego przypadku obowiązkiem uzyskania pozwolenia albo opinii konserwatora zabytków.
Ustanowienie służebności drogi koniecznej wymaga wykazania, że zostały spełnione przesłanki przeprowadzenia takiej drogi określone w art. 145 § 2 i 3 k.c. Tymi przesłankami są nie tylko potrzeby nieruchomości izolowanej, ale również najmniejsza uciążliwość dla nieruchomości obciążanej oraz interes społeczno-gospodarczy. W sytuacji, gdy droga konieczna ma przebiegać przez obszar układu urbanistycznego lub zespołu budowlanego, sąd orzekający w sprawie musi, oceniając istnienie dwóch ostatnich przesłanek, uwzględnić tę okoliczność i związane z nią aspekty ochrony obszarowej. W postanowieniu o ustanowieniu służebności drogi koniecznej sąd może w związku z tym orzec stosowne nakazy lub zakazy niezbędne do urządzenia tej drogi (uchwała SN z dnia 5 listopada 2014 r., III CZP 74/14).
Uchwała SN z dnia 26 lutego 2021 r., III CZP 21/20
Standard: 46950 (pełna treść orzeczenia)