Konstytucyjny wymiar zatrzymania

Decyzja o zatrzymaniu wchodzi w zakres regulacji art. 41 Konstytucji". Zgodnie z art. 41 ust. 1 "Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą. Pozbawienie lub ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w ustawie".

Przez wolność osobistą rozumie się w doktrynie "możliwość swobodnego określania przez jednostkę swego zachowania i postępowania, tak w życiu publicznym, jak i prywatnym, nieograniczoną przez jakiekolwiek inne czynniki ludzkie.

Stosowanie zatrzymania i przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej niewątpliwie powinno służyć realizacji podstawowych celów procesu karnego, tj. zapewnieniu tego, aby sprawca przestępstwa został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności karnej, a osoba niewinna nie poniosła tej odpowiedzialności (art. 2 § 1 pkt 1 k.p.k.), oraz zapewnieniu, aby rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło w rozsądnym terminie (art. 2 § 1 pkt 4 k.p.k.). Niezbędność w znaczeniu, jakie nadaje jej zasada proporcjonalności, wymaga jednak wykazania, iż osiągnięcie tych celów nie byłoby możliwe przy zastosowaniu innych, mniej uciążliwych dla jednostki środków.

Sięgnięcie po instytucję procesową zatrzymania musi bezwzględnie respektować konstytucyjną gwarancję nietykalności i wolności osobistej, statuowaną w art. 41 ust. 1 Konstytucji. Ograniczenie w korzystaniu z wolności osobistej, spowodowane zatrzymaniem, może nastąpić jedynie przy zachowaniu rygorów określonych w art. 31 ust. 3 Konstytucji, tj. w warunkach występowania co najmniej jednej z pięciu wskazanych w tym przepisie przesłanek przedmiotowych, nadto - zaś konieczności ograniczenia i jego proporcjonalności.

Utrzymaniu instytucji zatrzymania osoby podejrzanej lub innych osób w celu ich przymusowego doprowadzenia musi - w ocenie Trybunału Konstytucyjnego - towarzyszyć określenie przesłanek i okoliczności stosowania tego środka przymusu (i ograniczenia wolności osobistej zatrzymanych) zgodnie z warunkami określonymi w art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Wyrok TK z dnia 5 lutego 2008 r., K 34/06

Standard: 4130 (pełna treść orzeczenia)

Decyzja o zatrzymaniu dotyka jednego z najważniejszych praw człowieka - wolności osobistej. Wchodzi tym samym eo ipso w zakres regulacji art. 41 Konstytucji.

Zgodnie z art. 41 ust. 1 "Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą. Pozbawienie lub ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w ustawie". Stąd pojawiają się szczególne gwarancje wolności osobistej w sytuacji jej pozbawienia (ograniczenia).

Stosownie do art. 41 ust. 2 Konstytucji "Każdy pozbawiony wolności nie na podstawie wyroku sądowego ma prawo odwołania się do sądu w celu niezwłocznego ustalenia legalności tego pozbawienia. O pozbawieniu wolności powiadamia się niezwłocznie rodzinę lub osobę wskazaną przez pozbawionego wolności". Natomiast w myśl ust. 3 art. 41 Konstytucji "Każdy zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób zrozumiały dla niego poinformowany o przyczynach zatrzymania. Powinien on być w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przekazany do dyspozycji sądu. Zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania do dyspozycji sądu nie zostanie mu doręczone postanowienie sądu o tymczasowym aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami". Zamykające analizowany przepis ust. 4 i 5 normują prawo do humanitarnego traktowania osoby zatrzymanej, a w przypadku bezprawnego pozbawienia wolności - do odszkodowania. Konstytucja zapewnia więc wprost sądową kontrolę zatrzymań.

Spór o zasadność, legalność i prawidłowość zatrzymania stanowi niewątpliwie jeden z desygnatów pojęcia "sprawy" w rozumieniu art. 45 Konstytucji.

Wyrok TK z dnia 6 grudnia 2004 r., SK 29/04

Standard: 4131 (pełna treść orzeczenia)