Zbieg i wzajemne relacje w zakresie dochodzenia roszczeń odszkodowawczych w postępowaniu karnym i cywilnym

W sprawach o roszczenia przewidziane w art. 552 i nast. k.p.k. wyłącznie właściwa jest droga sądowa w postępowaniu karnym. Inne roszczenia o naprawienie szkody lub krzywdy wyrządzonej w postępowaniu karnym podlegają rozpoznaniu w postępowaniu cywilnym w trybie procesu.

W wypadku szkody lub krzywdy wyrządzonej oskarżonemu w związku z postawieniem go w stan oskarżenia, zastosowaniem wobec niego środków przymusu lub niesłusznym skazaniem, tymczasowym aresztowaniem lub zatrzymaniem w zakresie uregulowanym w art. 552 i nast. k.p.k. wyłączone jest stosowanie ogólnych reguł odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej określonych w art. 417, art. 417[1] i art. 417[2] k.c.

Przepis art. 552 i nast. k.p.k. stanowią lex specialis w stosunku do tych reguł (art. 421 k.c.). Wiąże się to z rozłącznością dróg dochodzenia odszkodowania lub zadośćuczynienia przez oskarżonego. W zakresie przedmiotowym roszczeń objętych przepisami art. 552 i nast. k.p.k. wyłącznie właściwa jest droga postępowania karnego, natomiast w zakresie pozostałych roszczeń o naprawienie szkody lub krzywdy wyrządzonych w procesie karnym, które nie są objęte przepisami art. 552 i nast. k.p.k., wyłącznie właściwa jest droga postępowania cywilnego w trybie procesowym (postanowienie SN z dnia 15 czerwca 2011 r., II KK 107/11).

Wzajemny stosunek drogi postępowania karnego i postępowania cywilnego w rozważanym zakresie nie jest stosunkiem dwóch różnych dróg sądowych, lecz tylko stosunkiem dwóch różnych rodzajów postępowania sądowego w obrębie tej samej drogi sądowej, tj. drogi sądowej przed sądami powszechnymi. Oznacza to, że w razie, gdy przed sąd w procesie cywilnym wniesione zostanie powództwo obejmujące roszczenia przynależne do zakresu zastosowania przepisów art. 552 i nast. k.p.k., sąd nie może stwierdzić niedopuszczalności drogi sądowej i odrzucić pozwu (art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c.).

W zależności od okoliczności w grę wchodzi wtedy przekazanie sprawy do właściwego wydziału (karnego) tego sądu względnie przekazanie jej do właściwego sądu (art. 200 k.p.c.).

W sytuacji, w której najpierw został złożony w postępowaniu karnym wniosek o odszkodowanie lub zadośćuczynienie w zakresie zastosowania art. 552 i nast. k.p.k., a następnie wytoczone zostało powództwo o odszkodowanie lub zadośćuczynienie w procesie cywilnym, zachodzi przypadek uprzedniej zawisłości sprawy o to samo roszczenia uzasadniający odrzucenie pozwu (art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.), o ile między sprawą wszczętą wnioskiem w postępowaniu karnym a sprawą zainicjowaną powództwem złożonym w procesie cywilnym istnieje tożsamość podmiotowa i tożsamość przedmiotowa.

Postanowienie SN z dnia 8 listopada 2018 r., II CSK 597/17

Standard: 46403 (pełna treść orzeczenia)