Powództwo o uchylenie lub stwierdzenie nieważności albo ustalenie nieistnienia uchwał władz stowarzyszenia

Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. - Prawo o stowarzyszeniach (t.j. Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855 ze zm.) nie przewiduje powództwa członka o uchylenie lub stwierdzenie nieważności albo ustalenie nieistnienia uchwał władz stowarzyszenia. W jej przepisach nie ma uregulowań podobnych do art. 249, 252, 422 i 425 k.s.h. lub art. 42 prawa spółdzielczego, nie ma też odesłania do stosowania odpowiednio przepisów tych innych ustaw, stąd też przyjmuje się, że racjonalny ustawodawca taką możliwość wyłączył (por. uchwała SN z dnia 6 stycznia 2005 r., III CZP 75/04).

Podstawy do zakwestionowania przez członka konkretnych uchwał organów stowarzyszenia nie stanowi też art. 29 prawa o stowarzyszeniach, przewiduje on bowiem szczególny tryb sprawowania nadzoru publicznoprawnego nad działalnością stowarzyszenia. Różnorodność środków nadzorczych, legitymacja do ich wdrażania oraz stopień możliwej ingerencji w działalność stowarzyszenia wskazuje na odmienny charakter tego nadzoru w porównaniu do innych korporacji prywatnoprawnych, zmierzający do zapewnienia prawidłowości działalności stowarzyszenia z punktu widzenia ochrony interesu publicznego. Co do zasady nie jest więc dopuszczalna droga sądowa dla powództwa członka stowarzyszenia, kwestionującego uchwałę organu stowarzyszenia, o ile powództwo takie miałoby za podstawę prawną wskazane przepisy prawa o stowarzyszeniach i dodać należy, że przy takiej podstawie prawnej droga sądowa byłaby wyłączona również wówczas gdyby uchwała dotyczyła członkostwa skarżącego (por. uchwały SN z dnia 6 stycznia 2005 r., III CZP 75/04, i z dnia 3 grudnia 2003 r., III CZP 93/03).

Nie oznacza to jednak pozbawiania członka stowarzyszenia wszelkiej ochrony. Przez nabycie członkostwa w stowarzyszeniu nawiązuje się między tymi podmiotami stosunek członkostwa mający charakter cywilnoprawny, co prowadzi do wniosku o przysługiwaniu mu ochrony na gruncie prawa cywilnego. Wskazać jednak należy, że skoro z nawiązanego stosunku członkostwa wynikają dla członka tak prawa organizacyjne przewidziane w ustawie i statucie, jak i prawa majątkowe, a wiążąc je w funkcjonalne zestawy można stwierdzić występowanie w stosunku członkostwa praw podmiotowych bezwzględnych i względnych, te zaś mogą być majątkowe i niemajątkowe, to nie budzi wątpliwości, że ochronie podlega nie tylko samo członkostwo (jego utrata), ale i wynikające ze stosunku członkostwa prawa podmiotowe.

Tak więc członkowi stowarzyszenia przysługuje ochrona nie tylko przed bezpodstawnym wykluczeniem z organizacji ale i ochrona innych jego praw wynikających ze stosunku prawnego członkostwa (dotyczących członkostwa). Ochronę tę członek stowarzyszenia może zrealizować na zasadach ogólnych tj. na podstawie art. 189 k.p.c. (por. uz. uchwały (7) SN z dnia 20 października 2015 r. III CZP 27/15). Tak więc, jeżeli uchwała organu stowarzyszenia ingeruje w prawa podmiotowe członka, powództwo mające podstawę w art. 189 k.p.c. jest dopuszczalne.

Postanowienie SN z dnia 17 marca 2016 r., II CSK 182/15

Standard: 45850 (pełna treść orzeczenia)