Związanie sądów standardami wypracowanymi przez ETPCz (art. 1 ust. 3 u.s.p.p.)

Nie można podzielić poglądu, że wejście w życie z dniem 6 stycznia 2017 r. art. 1 ust. 3 u.s.p.p., zakładającego stosowanie przepisów tej ustawy „zgodnie ze standardami wynikającymi z Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności” (co oznacza również dokonywanie prokonwencyjnej wykładni przepisów tej ustawy) oznaczało istotną zmianę staniu normatywnego, skutkującą dopiero od tego momentu koniecznością uwzględnienia kontekstu konwencyjnego i orzecznictwa ETPC. Taka powinność spoczywała na sądach oraz innych organach stosujących przepisy u.s.p.p. już od chwili wejścia w życie tej ustawy.

Dodanie art. 1 ust. 3 u.s.p.p. potwierdza jedynie istniejący wcześniej kontekst normatywny, tj. obowiązek uwzględnienia treści Konwencji oraz utrwalonego na jej tle orzecznictwa ETPC i powinno być traktowane jedynie jako wyraz stanowiska ustawodawcy, że aspekty te nie były w dostatecznym stopniu uwzględniane przez sądy stosujące przepisy u.s.p.p. Znajduje to potwierdzenie w orzecznictwie ETPC, który w wyroku pilotażowym z 7 lipca 2015 r. w sprawie Rutkowski i inni przeciwko Polsce, skargi nr 72287/10, 13927/11 i 46187/11, jednoznacznie wskazał na konieczność podjęcia przez władze krajowe odpowiednich działań legislacyjnych, mających na celu zagwarantowanie zgodności orzecznictwa sądów krajowych rozpoznających skargi na przewlekłość z ugruntowanymi standardami wynikającymi z postanowień art. 6 ust. 1 i art. 13 Konwencji wobec niedostatecznego uwzględniania tych kwestii w praktyce orzeczniczej sądów. Wyrok ten stał się bez wątpienia zasadniczym motywem uchwalenia ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw, wprowadzającej do przepisów u.s.p.p. m.in. art. 1 ust. 3 tej ustawy. Dostrzegł to także ETPC, który w decyzji z 20 czerwca 2017 r., nr 53491/10, zauważył, że polski parlament przyjął w 2016 r. ustawę zmieniającą, mającą na celu wyeliminowanie błędów systemowych wskazanych w wyroku Rutkowski i inni (wyrok ETPC z 7 lipca 2015, skarga nr 72287/10). Wskazał też, że zgodnie z art. 2 ust. 2 u.s.p.p. po zmianie z 2016 r., sądy muszą uwzględniać „łączny dotychczasowy czas postępowania” oraz badać cały okres postępowania celem zbadania jego zgodności z wymogiem „rozsądnego terminu” z art. 6 ust. 1 Konwencji. Przepis ten, jak podkreślił ETPC, ma na celu zakończenie wcześniejszej praktyki „fragmentacji postępowania”, ograniczającej badanie długości postępowania krajowego do jego obecnego etapu, po stwierdzeniu niezgodności tej praktyki z Konwencją oraz uznaniu jej za jedną z głównych przyczyn systemowego naruszenia art. 13 Konwencji.

Zatem wykładnia oraz stosowanie przepisów u.s.p.p., zarówno przed 6 stycznia 2017 r., jak i po tym dniu powinny uwzględniać treść art. 6 ust. 1 i 13 Konwencji, ugruntowane na tym tle orzecznictwo ETPC, cel wprowadzenia do systemu prawa środka prawnego w postaci skargi na przewlekłość postępowania oraz kontekst wynikający z treści art. 45 ust. 1 Konstytucji RP i wypracowane na tym tle orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego.

Uchwała SN z dnia 19 grudnia 2019 r., I NSPZP 1/18

Standard: 46386