Podwójne zabezpieczenie kredytu przez przewłaszczenie na zabezpieczenie oraz przez umowę poręczenia

Jeżeli przy ustanawianiu podwójnego zabezpieczenia kredytu przez przewłaszczenie na zabezpieczenie oraz przez umowę poręczenia - nie uzgodniono inaczej, to zarówno w kolejności, jak i zakresie realizacji zabezpieczeń decyduje kredytodawca.

Przewłaszczenie ruchomości na zabezpieczenie jest umową między właścicielem a wierzycielem - kredytodawcą, zawieraną na podstawie art. 353 [1] k.c. Jako czynność kauzalna, ma ona na celu utworzenie - na rzecz wierzyciela - zabezpieczenia dla jego wierzytelności (causa cavendi). Wynika to jednoznacznie zarówno z treści, jak i z samej nazwy umowy.

Przy przewłaszczeniu na zabezpieczenie realizacja zamierzonego przez strony celu następuje w ten sposób, że w razie niespłacenia kredytu kredytodawca może, jako właściciel rzeczy, dokonać ich zbycia bez potrzeby zachowywania jakichkolwiek formalności czy procedur, dyktowanych interesem kredytobiorcy. Jak z tego wynika, ta postać zabezpieczenia jest bardziej dogodna dla kredytodawcy, niż np. prawa zastawnicze.

Przewłaszczenie na zabezpieczenie ma nad zwykłym zastawem tę gospodarczą przewagę, że nie wyłącza rzeczy, które służą zabezpieczeniu, z normalnej ich eksploatacji, pozostawia je bowiem w ręku zbywcy (poprzedniego właściciela) do używania i korzystania, jako rzeczy cudze. Ta dogodność jest jednak okupiona powstaniem szczególnego niebezpieczeństwa - jakie nie występuje przy zwykłym zastawie - że poprzedni właściciel, władający rzeczą, jest w stanie pozbawić fiducjarnego właściciela faktycznej możności zbycia (wydzierżawienia, wynajęcia) rzeczy. Może tego dokonać np. przez jej wydanie osobie trzeciej, zniszczenie lub inne zadysponowanie rzeczą, może też na skutek jej używania obniżyć, i to nawet znacznie, jej wartość rynkową.

Niektóre z tych posunięć mogą narazić właściciela fiducjarnego na konieczność rewindykowania rzeczy celem jej późniejszego zbycia czy innego zadysponowania. Ażeby zmniejszyć wszystkie te zagrożenia właściciel z reguły stosuje różne umowne zastrzeżenia, kontroluje ich wykonywanie itp., jednakże i w ten sposób nie w całości jest w stanie zabezpieczyć swoje interesy. Z tej przyczyny częste jest ustanawianie równolegle drugiego i dalszych zabezpieczeń umownych.

Ukształtowanie treści stosunków tworzących zabezpieczenie wierzytelności (kredytu) jest pozostawione uznaniu stron (art. 353 [1] k.c). W razie zatem ustanawiania dwu lub więcej zabezpieczeń różnego lub tego samego rodzaju strony mogą - uwzględniając różnice i swoistości w rozkładzie ryzyk, związane z zastosowanymi rodzajami zabezpieczeń (i ewentualnie z innymi jeszcze okolicznościami) - wprowadzać do umów postanowienia co do kolejności, uwarunkowania, zakresu itp. realizacji danego zabezpieczenia. Jeżeli jednak postanowienie takie do umowy nie zostało wprowadzone, każda umowa o zabezpieczenie musi być traktowana samodzielnie i odrębnie, nie ma więc podstaw do narzucania korzystającemu z tych zabezpieczeń jakichś w tym względzie ograniczeń.

Uchwała SN z dnia 5 maja 1993 r., III CZP 54/93

Standard: 45148 (pełna treść orzeczenia)