Znaczne pogorszenie sytuacji życiowej

Znaczne pogorszenie sytuacji życiowej może polegać także na pozbawieniu osoby pośrednio poszkodowanej, możliwości korzystania z faktycznego wsparcia udzielanego jej wcześniej przez osobę bliską. Świadczenia te, jakkolwiek trudno wyliczalne, mają niewątpliwie swój   wymiar majątkowy, bowiem zwalniają uprawnionych z konieczności pokrywania ich kosztów. Chodzi tu przykładowo o wykonywanie na rzecz uprawnionego różnych prac, w tym fizycznych, prowadzenie gospodarstwa domowego, bezpośrednią opiekę, pomoc w nauce, pracy zawodowej, działalności gospodarczej, remontach, naprawach, utrzymaniu nieruchomości lub innych składników majątku. Odszkodowanie, o którym mowa w art. 446 § 3 k.c., rekompensuje zatem szeroko pojęte szkody majątkowe, często nieuchwytne lub trudne do obliczenia, prowadzące do znacznego pogorszenia sytuacji życiowej osoby najbliższej (por. uchwała SN z dnia 26 października 1970 r., III PZP 22/70).

Ocena znacznego pogorszenia zależna jest od rozmiarów ujemnych następstw natury majątkowej, zarówno już istniejących, jak i dających się rozsądnie przewidzieć, na podstawie zasad doświadczenia życiowego, w przyszłości, z uwzględnieniem stanu zdrowia osoby uprawnionej, jej wieku, warunków i trudności życiowych, stosunków rodzinnych i majątkowych. Istotne jest również porównanie tej sytuacji ze stanem, w jakim uprawniony by się znajdował, gdyby osoba zmarła pozostawała przy życiu.

Wyrok SN z dnia 25 czerwca 2020 r., II CSK 535/18

Standard: 44697 (pełna treść orzeczenia)

Ocena znacznego pogorszenia sytuacji życiowej zależna jest od rozmiarów ujemnych następstw natury majątkowej, zarówno już istniejących, jak i dających się przewidzieć, w świetle zasad doświadczenia życiowego, w przyszłości, z uwzględnieniem stanu zdrowia osoby uprawnionej, jej wieku, warunków i trudności życiowych, stosunków rodzinnych i majątkowych. Istotne jest również porównanie tej sytuacji ze stanem, w jakim uprawniony znajdowałby się, gdyby nie doszło do śmierci osoby bliskiej.

W judykaturze i doktrynie ukształtowało się stanowisko, że chociaż należy przy zasądzaniu tego odszkodowania uwzględniać całokształt okoliczności wpływających na sytuację życiową najbliższych zmarłego, to jednak kompensata ta ma służyć naprawieniu szkody majątkowej. Podstawą przyznania odszkodowania z art. 446 § 3 K.c. jest „znaczne pogorszenie sytuacji życiowej”, a więc nie tylko obecnej sytuacji materialnej, lecz także utrata realnej możliwości polepszenia materialnych warunków życia i realizacji planów życiowych w przyszłości (np. wyrok SN z 3 czerwca 2011 r., III CSK 279/10.; wyrok SN z 10 maja 2012 r., IV CSK 416/11; wyrok SN z 20 sierpnia 2015 r., II CSK 594/14).

Przed wprowadzeniem do Kodeksu cywilnego art. 446 § 4 K.c., Sąd Najwyższy, istotnie dokonywał w niektórych orzeczeniach rozszerzającej wykładni art. 446 § 3 K.c. przyjmując, że zakres znacznego pogorszenia sytuacji życiowej, o którym jest mowa w tym przepisie obejmuje także niekorzystne zmiany w sferze dóbr niemajątkowych najbliższych członków rodziny osoby zmarłej (np. wyrok SN z 15 października 2002 r., II CKN 985/00; wyrok SN z 25 lutego 2004 r., II CK 17/03; wyrok SN z 30 czerwca 2004 r., IV CK 445/03; wyrok SN z 9 marca 2007 r., V CSK 459/06; wyrok SN z 3 lipca 2008 r., IV CSK 113/08; wyrok SN z 16 października 2008 r., III CSK 143/08; wyrok SN z 10 listopada 2010 r., II CSK 248/10). Pogląd ten stracił na aktualności wobec wprowadzenia art. 446 § 4 K.c. i obecnie nie ma już wątpliwości, że odszkodowanie przewidziane w art. 446 § 3 K.c. kompensuje wyłącznie majątkowe negatywne następstwa śmierci osoby bliskiej.

Postanowienie SN z dnia 13 czerwca 2019 r., V CSK 295/18

Standard: 88514 (pełna treść orzeczenia)