Orzekanie środków zabezpieczających bez wskazywania terminu końcowego; zakończenie terapii (art. 93d § 1 k.k.)

Zgodnie z art. 93d kk czasu stosowania środka zabezpieczającego nie określa się z góry (§ 1), a uchylając środek zabezpieczający w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym, sąd może orzec jeden lub więcej ze środków zabezpieczających, o których mowa w art. 93a § 1 pkt 1-3 (art. 93 d § 2 kk).

Ratio legis orzekania środków zabezpieczających bez wskazywania terminu końcowego jest niemożność uprzedniego określenia momentu czy to skutecznego zakończenia terapii, czy to ustania w inny sposób zagrożenia pochodzącego ze strony sprawcy. Teoretycznie środek zabezpieczający może być stosowany nawet do końca życia sprawcy. Należy jednak podkreślić, że czas wykonywania środka jest limitowany ogólnymi i szczegółowymi przesłankami jego stosowania, w tym zasadami konieczności, subsydiarności i proporcjonalności. Sąd ma jednak obowiązek uchylić środek zabezpieczający, gdy dalsze jego stosowanie nie jest już konieczne dla zapobieżenia ponownemu popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego.

W judykaturze pojawiła się racjonalna teza, że w przypadku orzeczenia środka leczniczego, do jego uchylenia nie jest wymagane efektywne zakończenie terapii. Wyleczenie sprawcy nie stanowi warunku uchylenia środka wówczas, gdy skutki oddziaływań terapeutycznych niwelują prawdopodobieństwo ponownego popełnienia czynu zabronionego (postanowienie SA w Lublinie z 7 lipca 2010 r. w sprawie II AKzw 535/10). Przesłanką uchylenia środka leczniczego może być zatem również ocena, że nie zachodzi już zagrożenie ze strony sprawcy, np. ze względu na pogorszenie się stanu jego zdrowia fizycznego lub osiągnięcie podeszłego wieku.

Jeżeli środek zabezpieczający orzeczono w wyroku skazującym na karę pozbawienia wolności, sąd ma obowiązek ustalenia potrzeby i możliwości wykonania orzeczonego środka nie wcześniej niż na 6 miesięcy przed przewidywanym warunkowym zwolnieniem lub odbyciem kary pozbawienia wolności (art. 93d § 3 kk), przy czym jednocześnie ma możliwość zmiany środka zabezpieczającego na inny (wyłącznie wolnościowy), zależnie od aktualnego stanu psychicznego sprawcy czy też innych okoliczności, które wyłoniły się już po wydaniu wyroku skazującego (art. 93d § 4 kk).

Wymóg ustalania potrzeby i możliwości wykonania środka zabezpieczającego nie wcześniej niż na 6 miesięcy przed zwolnieniem z zakładu karnego wynika z trudności ustalenia ze znacznym wyprzedzeniem stanu niebezpieczeństwa sprawcy na moment zakończenia odbywania przez niego kary. Jeżeli chodzi o środki nieizolacyjne (elektroniczna kontrola miejsca pobytu, terapia, terapia uzależnień), to w razie skazania sprawcy na karę pozbawienia wolności, środki tego rodzaju mogą być orzeczone zarówno w orzeczeniu kończącym postępowanie (wyroku skazującym na karę pozbawienia wolności), jak i później, już w postępowaniu wykonawczym, do czasu wykonania kary pozbawienia wolności, jednak nie wcześniej niż na 6 miesięcy przed przewidywanym warunkowym zwolnieniem lub odbyciem kary (art. 93d § 4 kk).

Wyrok TK z dnia 23 listopada 2016 r., K 6/14

Standard: 3985 (pełna treść orzeczenia)