Implementacja dyrektywy 2005/29/WE o nieuczciwych praktykach handlowych

Ustawą z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym implementowano do krajowego porządku prawnego dyrektywę 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r. dotyczącą nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym oraz zmieniającej dyrektywę Rady 84/450/EWG, dyrektywy 97/7/WE, 98/27/WE i 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz. Urz. UE L. z 2005, nr 149, s. 22 i n. z 11 czerwca 2005 r.; dalej - "dyrektywa 2005/29"), opartą na zasadzie pełnej harmonizacji.

Celem dyrektywy jest ochrona konsumentów przed nieuczciwymi praktykami handlowymi, związanymi z wywieraniem wpływu na ich decyzje dotyczące transakcji (zakłócającymi zdolność do podejmowania świadomej decyzji), które istotnie, bezpośrednio wyrządzają szkodę interesom gospodarczym konsumentów, a pośrednio szkodzą także interesom gospodarczym konkurentów działających zgodnie z prawem (por. art. 1 i motywy 6-8 dyrektywy). Zastosowanym zaś środkiem jest skierowany do przedsiębiorców ogólny zakaz stosowania tych spośród nieuczciwych praktyk handlowych (skonkretyzowany co do dwóch najpowszechniejszych typów praktyk), które stwarzając fałszywe wyobrażenia o charakterze produktu, istotnie zniekształcają zachowania gospodarcze konsumentów, ograniczając ich zdolność do podjęcia świadomej decyzji i skłaniając do podjęcia decyzji dotyczącej transakcji, której inaczej by nie podjęli (por. art. 2 i motywy 10-11, 13 dyrektywy).

Dyrektywa zobowiązała państwa członkowskie do zapewnienia osobom lub organizacjom „uważanym na mocy prawa krajowego za mające w tym uzasadniony interes” środków prawnych umożliwiających zaskarżanie nieuczciwych praktyk handlowych przed sądem lub właściwym organem administracyjnym oraz do ustanowienia i egzekwowania skutecznych, proporcjonalnych i odstraszających sankcji za naruszenie jej przepisów (por. art. 11 i 13 oraz motywy 21-22 dyrektywy). Środki te powinny m.in. umożliwiać sądom lub organom administracyjnym nakazanie zaprzestania nieuczciwych praktyk handlowych lub - jeżeli praktyka nie została jeszcze zastosowana, ale jej zastosowanie jest bliskie - zakazanie jej, nawet w przypadku braku dowodu rzeczywistej straty lub szkody bądź zamiaru lub niedbalstwa ze strony przedsiębiorcy (por. art. 11 ust. 2 dyrektywy).

Dyrektywa nie zmierza do normowania indywidualnych powództw wnoszonych przez osoby, które ucierpiały na skutek nieuczciwej praktyki handlowej, ani do regulowania wspólnotowych i krajowych przepisów w zakresie prawa zobowiązań umownych, w szczególności dotyczących ważności, zawierania lub skutków umowy (por. art. 3 ust. 1, motyw 9 dyrektywy).

O tym, czy i w jaki sposób dopuszczenie się nieuczciwej praktyki rynkowej wpływa na skuteczność zawartej w jej wyniku umowy, de lege lata decyduje zatem w zasadzie prawo krajowe (por. wyroki Trybunału Sprawiedliwości z dnia 15 marca 2012 r., w sprawie C-453/10, Jana Pereničová, Vladislav Perenič przeciwko SOS financ, spol. s r.o., pkt 45-46 i z dnia 19 września 2018 r., w sprawie C-109/17, Bankia S.A. przeciwko Juanowi Carlosowi Maríemu Merinowi i in., pkt 31 i n.; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18).

Pewne zmiany w tym względzie wprowadziła dyrektywa 2019/2161 Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) z dnia 27 listopada 2019 r. zmieniająca dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 98/6/WE, 2005/29/WE oraz 2011/83/UE w odniesieniu do lepszego egzekwowania i unowocześnienia unijnych przepisów dotyczących ochrony konsumenta (Dz.Urz. UE L. z 2019, nr 328, s. 7 i n.; dalej – „dyrektywa 2019/2161”), nakazująca m.in. zapewnienie, aby konsumenci, którzy ucierpieli na skutek nieuczciwych praktyk handlowych, mieli dostęp do indywidualnych środków prawnych w celu umożliwienia egzekwowania prawa na drodze prywatnoprawnej i wyeliminowania wszystkich skutków tych nieuczciwych praktyk, w tym odszkodowania za szkodę i, w stosownych przypadkach, obniżenia ceny lub rozwiązania umowy, z zastrzeżeniem dla państw członkowskich kompetencji do określania warunków stosowania i skutków środków prawnych dla konsumentów, z uwzględnieniem wagi i charakteru nieuczciwej praktyki handlowej, szkody poniesionej przez konsumenta oraz innych istotnych okoliczności, takich jak nierzetelność przedsiębiorcy lub naruszenie umowy (por. motyw 16 i art. 3 pkt 5) oraz zastrzeżeniem nieingerencji w te aspekty krajowego prawa umów, które nie są przez nią uregulowane, co dotyczy krajowego prawa umów regulującego np. zawieranie lub skuteczność umowy w takich przypadkach jak brak zgodnych oświadczeń woli czy prowadzenie działalności handlowej bez zezwolenia (por. motyw 57).

Dyrektywa 2019/2161 weszła w życie dopiero w dniu 7 stycznia 2020 r., jej implementacja ma nastąpić do dnia 28 listopada 2021 r., a implementowane przepisy powinny być stosowane od dnia 28 maja 2022 r. (art. 7 ust. 1 i art. 8 dyrektywy).

Uchwała SN z dnia 11 września 2020 r., III CZP 80/19

Standard: 43715 (pełna treść orzeczenia)