Wyrok z dnia 2018-09-19 sygn. C-109/17

–

w imieniu Bankia przez J.M. Rodrígueza Cárcama i A.M. Rodrígueza Condego, abogados,

–

w imieniu rządu hiszpańskiego przez M.J. Garcíę-Valdecasas Dorrego, działającą w charakterze pełnomocnika,

–

w imieniu Irlandii przez A. Joyce’a, M. Browne i J. Quaney, działających w charakterze pełnomocników, wspieranych przez M. Gray, BL,

–

w imieniu Komisji Europejskiej przez J. Riusa, N. Ruiza Garcíę i A. Cleenewerck de Crayencour, działających w charakterze pełnomocników,

1

Niniejszy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 11 dyrektywy 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r. dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym oraz zmieniającej dyrektywę Rady 84/450/EWG, dyrektywy 97/7/WE, 98/27/WE i 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz.U. 2005, L 149, s. 22).

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy spółką Bankia SA a Juanem Carlosem Marím Merino i Juanem Pérezem Gavilánem oraz Maríą de la Concepción Marí Merino powstałego na gruncie postępowania w przedmiocie egzekucji wierzytelności zabezpieczonej hipoteką.

3

Artykuł 4 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. 1993, L 95, s. 29 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 15, t. 2, s. 288) stanowi:

„Nie naruszając przepisów art. 7, nieuczciwy charakter warunków umowy jest określany z uwzględnieniem rodzaju towarów lub usług, których umowa dotyczy, i z odniesieniem, w czasie wykonania umowy, do wszelkich okoliczności związanych z wykonaniem umowy oraz do innych warunków tej umowy lub innej umowy, od której ta jest zależna”.

4

Artykuł 6 ust. 1 tej dyrektywy stanowi:

„Państwa członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków”.

5

Artykuł 7 ust. 1 wskazanej dyrektywy ma następujące brzmienie:

„Zarówno w interesie konsumentów, jak i konkurentów państwa członkowskie zapewnią stosowne i skuteczne środki mające na celu zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców i dostawców z konsumentami”.

6

W motywach 9, 20 i 22 dyrektywy 2005/29 wskazano:

[…]

[…]

7

Artykuł 2 rzeczonej dyrektywy stanowi:

„Do celów niniejszej dyrektywy:

[…]

[…]

[…]”.

8

Artykuł 3 ust. 2 tej dyrektywy stanowi:

„Niniejsza dyrektywa pozostaje bez uszczerbku dla przepisów prawa zobowiązań umownych, w szczególności dla postanowień dotyczących ważności, zawierania lub skutków umowy”.

9

Artykuł 5 ust. 1 i 2 tej dyrektywy ma następujące brzmienie:

„1.   Nieuczciwe praktyki handlowe są zabronione.

2.   Praktyka handlowa jest nieuczciwa, jeżeli:

10

Artykuł 10 dyrektywy 2005/29 stanowi:

„Niniejsza dyrektywa nie wyklucza kontroli nieuczciwych praktyk handlowych przez twórców kodeksów postępowania, do której mogą zachęcać państwa członkowskie, oraz odwoływania się do takich instytucji przez osoby lub organizacje określone w art. 11, jeżeli postępowanie przed tymi instytucjami ma charakter dodatkowy w stosunku do postępowań sądowych lub administracyjnych określonych w tym artykule.

Odwołanie się do tych organów kontroli w żadnym razie nie oznacza rezygnacji z możliwości wniesienia odwołania do sądu lub organu administracji zgodnie z art. 11”.

11

Artykuł 11 tej dyrektywy stanowi:

„1.   Państwa członkowskie zapewniają w interesie konsumentów odpowiednie i skuteczne środki zwalczania nieuczciwych praktyk w celu zapewnienia zgodności z przepisami niniejszej dyrektywy.

Środki takie obejmują przepisy prawne, zgodnie z którymi osoby lub organizacje uznawane na mocy prawa krajowego za mające uzasadniony interes w zwalczaniu nieuczciwych praktyk handlowych, w tym konkurenci, mogą:

Do każdego państwa członkowskiego należy decyzja, który z powyższych środków będzie dostępny oraz czy należy umożliwić sądom lub organom administracyjnym żądanie wcześniejszego przeprowadzenia postępowania przed innymi istniejącymi organami powołanymi do rozpatrywania skarg, w tym przed instytucjami, o których mowa w art. 10. Środki te będą dostępne bez względu na to, czy poszkodowani konsumenci przebywają na terytorium państwa członkowskiego, w którym przedsiębiorca ma swoją siedzibę, czy w innym państwie członkowskim.

Do każdego państwa członkowskiego należy decyzja:

2.   W ramach przepisów prawnych, o których mowa w ust. 1, państwa członkowskie przyznają sądom lub organom administracyjnym uprawnienia, umożliwiające im, w przypadkach gdy uznają takie środki za konieczne, uwzględniając […] interesy wszystkich zainteresowanych, a w szczególności interes publiczny:

nawet w przypadku braku dowodu rzeczywistej straty lub szkody bądź zamiaru lub niedbalstwa ze strony przedsiębiorcy.

[…]”.

12

Artykuł 13 omawianej dyrektywy brzmi następująco:

„Państwa członkowskie ustanawiają sankcje za naruszenie przepisów krajowych przyjętych w celu wykonania niniejszej dyrektywy i podejmują wszelkie niezbędne działania w celu zapewnienia ich egzekwowania. Przewidziane kary powinny być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające”.

13

Artykuł 695 Ley de Enjuiciamiento Civil (kodeksu postępowania cywilnego) stanowi w ust. 1:

„W postępowaniach, o których mowa w niniejszym rozdziale, powództwo przeciwegzekucyjne dłużnika jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy opiera się na następujących podstawach:

1)   wygaśnięciu zabezpieczenia lub zabezpieczonej wierzytelności […];

2)   błędzie w ustaleniu kwoty wymagalnej, jeśli zabezpieczone roszczenie stanowi saldo zamknięcia rachunku między wierzycielem i dłużnikiem w postępowaniu egzekucyjnym […].

3)   w przypadku egzekucji z rzeczy ruchomych obciążonych hipoteką lub tych, na których ustanowione zostało prawo zastawu bez przeniesienia posiadania – ustanowienie na tych rzeczach innego prawa zastawu, hipoteki na rzeczy ruchomej lub na nieruchomości lub też obciążeń wpisanych w księdze wieczystej przed wpisaniem obciążenia, którego dotyczy egzekucja […];

4)   nieuczciwym charakterze warunku umowy, który stanowi podstawę egzekucji lub na podstawie którego ustalona została wysokość dochodzonej kwoty”.

14

Artykuł 698 ust. 1 kodeksu postępowania cywilnego stanowi:

„O wszelkich zarzutach podnoszonych przez dłużnika, znajdującą się w posiadaniu rzeczy osobę trzecią lub każdą osobę posiadającą interes prawny, do których nie odnoszą się powyższe przepisy, łącznie z zarzutami dotyczącymi nieważności tytułu, jak również wymagalności, pewności, wygaśnięcia lub wysokości wierzytelności, rozstrzyga się w stosownym orzeczeniu, przy czym nie prowadzi to do zawieszenia lub umorzenia postępowania przewidzianego w niniejszym rozdziale”.

15

Zgodnie z art. 1 Real Decreto-ley 6/2012 de medidas urgentes de protección de deudores hipotecarios sin recursos (królewskiego dekretu z mocą ustawy nr 6/2012 w sprawie nadzwyczajnych środków ochrony niewypłacalnych dłużników hipotecznych, zwanego dalej „królewskim dekretem z mocą ustawy nr 6/2012”) z dnia 9 marca 2012 r. wskazuje, iż jego celem jest ustanowienie środków umożliwiających wspieranie restrukturyzacji długu hipotecznego dłużników znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji w momencie spłaty wierzytelności oraz mechanizmów łagodzenia postępowania w przedmiocie egzekucji wierzytelności zabezpieczonej hipoteką.

16

Artykuł 5 tego dekretu stanowi:

„1.   Instytucje kredytowe lub wszelkie inne podmioty prowadzące zawodowo działalność w zakresie udzielania pożyczek lub kredytów hipotecznych mogą zobowiązać się do stosowania kodeksu dobrych praktyk bankowych zawartego w niniejszym załączniku.

[…]

4.   Każda instytucja kredytowa, która zobowiązała się do stosowania kodeksu dobrych praktyk bankowych, jest bezwzględnie związana jego przepisami, jeżeli dłużnik wykaże, że znajduje się poniżej progu wykluczenia.

[…]

9.   Instytucje, które zobowiązały się stosować kodeks dobrych praktyk bankowych mają obowiązek należytego informowania swych klientów o możliwości powołania się na przepisy tego kodeksu […]”.

17

Artykuł 6 dekretu królewskiego z mocą ustawy nr 6/2012 stanowi:

„1.   Przestrzeganie kodeksu dobrych praktyk bankowych przez instytucje, które zobowiązały się do jego stosowania, jest nadzorowane przez powołany w tym celu komitet nadzorczy.

[…]

4.   Komitet nadzorczy jest właściwy w zakresie badania informacji przekazywanych przez Banco de España (hiszpański bank centralny) zgodnie z ust. 5 i 6 oraz publikuje półroczne sprawozdanie dotyczące stopnia przestrzegania kodeksu dobrych praktyk bankowych.

[…]

6.   Skargi dotyczące nieprzestrzegania kodeksu dobrych praktyk bankowych przez instytucje kredytowe mogą być wnoszone do Banco de España (hiszpańskiego banku centralnego). Skargi te są rozpatrywane w takim samym trybie jak inne skargi, do których rozpatrywania jest właściwy Banco de España (hiszpański bank centralny)”.

18

W dniu 30 stycznia 2006 r. J.C. Marí Merino, J. Pérez Gavilán oraz M. Marí Merino zawarli umowę kredytu zabezpieczonego hipoteką opiewającego na kwotę 166000 EUR z 25-letnim okresem spłaty. Umowa ta określała na 195900 EUR wartość „ceny wywoławczej” nieruchomości obciążonej hipoteką, tj. wartość wyjściową nieruchomości, na wypadek jej ewentualnej sprzedaży w drodze licytacji na mocy prawa hiszpańskiego.

19

Po pierwszej zmianie warunków zobowiązania z dnia 29 stycznia 2009 r. warunki umowne zostały ponownie zmienione w drodze aktu notarialnego z dnia 18 października 2013 r. W ramach rzeczonej ponownej zmiany warunków umowy wartość ceny wywoławczej rozpatrywanej nieruchomości została obniżona do 57689 EUR a termin spłaty należnego kapitału kredytu, w kwocie 102750 EUR, został przedłużony do 40 lat. Ponadto strony umowy wyraziły zgodę na pozasądową sprzedaż nieruchomości [stanowiącej zabezpieczenie] oraz na nowy zapis w umowie, zgodnie z którym nieruchomość stanowi miejsce zamieszkania J.C. Maríego Merina i J. Gavilána oraz M. Marí Merino.

20

Ponieważ zmieniona w ten sposób umowa kredytu hipotecznego stanowiła tytuł egzekucyjny, Bankia wszczęła postępowanie w przedmiocie egzekucji wierzytelności zabezpieczonej hipoteką. J.C. Marí Merino i J. Gavilán oraz M. Marí Merino wnieśli w dniu 8 marca 2016 r. powództwo przeciwegzekucyjne, powołując się na fakt że umowa ta zawiera nieuczciwe warunki umowne. Z jednej strony bowiem, wysokość ceny wywoławczej została obniżona na ich niekorzyść, a przedłużenie terminu spłaty kredytu wykorzystano wyłącznie jako zachęta dla kredytobiorców do przyjęcia nowych warunków rzeczonej umowy. Tym samym Bankia działała w sposób sprzeczny z obowiązkiem należytej staranności zawodowej, ponieważ wykorzystała restrukturyzację długu w celu zmiany wyceny rozpatrywanej nieruchomości. Po drugie, przesłanki umożliwiające kredytobiorcom uniknięcie zajęcia nieruchomości i spłatę długu poprzez datio in solutum należącej do nich nieruchomości, pozostając nadal jej lokatorami, zostały zgodnie z kodeksem dobrych praktyk bankowych spełnione, z tym skutkiem że ze względu na prawnie wiążący charakter tego kodeksu, Bankia powinna była zaakceptować datio in solutum zaproponowane przez pozwanych w postępowaniu głównym.

21

Sąd odsyłający powziął wątpliwości, czy działania Bankii stanowiły nieuczciwe praktyki handlowe w rozumieniu dyrektywy 2005/29.

22

Sąd ten wyjaśnia w tym zakresie, że na mocy prawa krajowego powództwo przeciwegzekucyjne w postępowaniu w przedmiocie egzekucji wierzytelności zabezpieczonej hipoteką może być oparte wyłącznie na jednej z przesłanek przewidzianych w sposób wyczerpujący w art. 695 kodeksu postępowania cywilnego. Tymczasem, choć okoliczność zawarcia nieuczciwego warunku w umowie stanowiącej tytuł egzekucyjny jest jedną z tych przesłanek, nie dzieje się tak w przypadku nieuczciwych praktyk handlowych, które mogą zostać zaskarżone wyłącznie w drodze odrębnego powództwa. Jednakże wniesienie takiej skargi nie prowadzi do zawieszenia postępowania w przedmiocie egzekucji wierzytelności zabezpieczonej hipoteką, ponieważ sąd rozpoznający sprawę co do istoty nie jest właściwy do zawieszenia tego postępowania na podstawie z art. 698 kodeksu postępowania cywilnego.

23

W tym kontekście sąd odsyłający ocenia, że gdyby prawo Unii umożliwiało mu kontrolę nieuczciwego zachowania przedsiębiorcy w postępowaniu w przedmiocie egzekucji wierzytelności zabezpieczonej hipoteką, tak jak zezwala mu na to dyrektywa 93/13 w przypadku nieuczciwych warunków umownych, sąd ten mógłby dokonać oceny ważności zmiany warunków umowy kredytu zabezpieczonego hipoteką, dokonanej w dniu 18 października 2013 r. Ponadto jeżeli kodeks dobrych praktyk bankowych jest wiążący dla instytucji kredytowych, które go podpisały, pozwani w postępowaniu głównym mogliby skutecznie domagać się datio in solutum, co położyłoby kres egzekucji wierzytelności zabezpieczonej hipoteką oraz ich osobistej odpowiedzialności za dług.

24

W takich okolicznościach Juzgado de Primera Instancia no 5 de Cartagena (sąd pierwszej instancji nr 5 w Kartagenie, Hiszpania) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

25

Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 11 dyrektywy 2005/29 należy interpretować w ten sposób, że są z nim sprzeczne przepisy krajowe, takie jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, które zakazują sądowi, przed którym toczy się postępowanie w przedmiocie egzekucji wierzytelności zabezpieczonej hipoteką, badania z urzędu lub na wniosek strony, ważności tytułu egzekucyjnego pod względem tego, czy doszło do nieuczciwych praktyk handlowych a, w każdym razie, które zakazują sądowi właściwemu w zakresie rozstrzygnięcia co do istoty, czy doszło do takich praktyk, zastosowania środków tymczasowych, takich jak zawieszenie postępowania w przedmiocie egzekucji wierzytelności zabezpieczonej hipoteką.

26

Na wstępie należy wskazać, że według Bankii obniżenie wyceny nieruchomości obciążonej hipoteką dokonane w postępowaniu głównym nie może być uznane za „praktykę handlową” w rozumieniu art. 2 lit. d) dyrektywy 2005/29, ponieważ nie jest „bezpośrednio związane” z promocją, sprzedażą lub dostawą towaru lub [świadczeniem] usługi konsumentowi. A w każdym razie takie obniżenie nie jest„nieuczciwe” w rozumieniu art. 5 ust. 2 tej dyrektywy. W tych okolicznościach, ponieważ dyrektywa 2005/29 nie znajduje zastosowania w niniejszej sprawie, nie ma potrzeby udzielania odpowiedzi na pierwsze pytanie prejudycjalne.

27

W tym względzie wystarczy stwierdzić, że to czy sąd odsyłający może, względnie musi, zbadać ważność tytułu egzekucyjnego w świetle dyrektywy 2005/29, zależy właśnie od odpowiedzi udzielonej na pierwsze pytanie zadane przez ten sąd, w świetle której sąd ten winien zbadać, czy dyrektywa ta znajduje zastosowanie do okoliczności faktycznych sprawy w postępowaniu głównym.

28

Z tego względu należy udzielić odpowiedzi na pierwsze pytanie prejudycjalne.

29

W tym względzie należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem dyrektywa 2005/29 ma na celu zapewnienie wysokiego poziomu ochrony konsumentów poprzez przeprowadzenie pełnej harmonizacji przepisów odnoszących się do nieuczciwych praktyk handlowych (zob. podobnie wyrok z dnia 16 kwietnia 2015 r., UPC Magyarország, C‑388/13, EU:C:2015:225, pkt 32 i przytoczone tam orzecznictwo).

30

To właśnie w celu zapewnienia takiego poziomu ochrony konsumentów dyrektywa ta ustanawia ogólny zakaz stosowania nieuczciwych praktyk handlowych, które zniekształcają ich zachowanie gospodarcze (zob. podobnie wyrok z dnia 19 grudnia 2013 r., Trento Sviluppo i Centrale Adriatica, C‑281/12, EU:C:2013:859, pkt 31, 32).

31

Niemniej jednak z utrwalonego orzecznictwa wynika również, że wspomniana dyrektywa ogranicza się w art. 5 ust. 1 do stwierdzenia, że nieuczciwe praktyki handlowe „są zabronione” oraz że w związku z tym pozostawia ona państwom członkowskim pewien zakres uznania co do wyboru krajowych środków zwalczania nieuczciwych praktyk handlowych, zgodnie z art. 11 i 13 tej dyrektywy, pod warunkiem że środki te są odpowiednie i skuteczne oraz że przewidziane w ten sposób sankcje są skuteczne, proporcjonalne i odstraszające (zob. podobnie wyrok z dnia 16 kwietnia 2015 r., UPC Magyarország, C‑388/13, EU:C:2015:225, pkt 56, 57 i przytoczone tam orzecznictwo).

32

Ponadto zgodnie z motywem 9 dyrektywy 2005/29 akt ten nie stanowi uszczerbku dla indywidualnych powództw wnoszonych przez osoby, które ucierpiały na skutek nieuczciwej praktyki handlowej, ani też dla przepisów Unii i przepisów krajowych w zakresie prawa zobowiązań, w tym, jak to wyraźnie wynika z art. 3 ust. 2 tej dyrektywy, postanowień dotyczących ważności, zawierania lub skutków umowy.

33

W związku z tym umowa stanowiąca tytuł egzekucyjny nie może zostać uznana za nieważną jedynie z tego względu, że zawiera postanowienia sprzeczne z ogólnym zakazem nieuczciwych praktyk handlowych, sformułowanym w art. 5 ust. 1 tej dyrektywy.

34

Wynika stąd, że skuteczność dyrektywy 2005/29 nie wymaga, aby państwa członkowskie zezwalały, by sąd, przed którym toczy się postępowanie w przedmiocie egzekucji wierzytelności zabezpieczonej hipoteką, badał z urzędu lub na wniosek strony, ważność tytułu egzekucyjnego pod względem tego, czy doszło do nieuczciwych praktyk handlowych.

35

W tym kontekście sąd odsyłający, odwołując się w szczególności do wyrok z dnia 14 marca 2013 r., Aziz (C‑415/11, EU:C:2013:164), zastanawia się, czy art. 11 tej dyrektywy, który wymaga w szczególności, aby krajowe środki mające na celu zwalczanie nieuczciwych praktyk handlowych były odpowiednie i skuteczne, sprzeciwia się przepisom krajowym, takim jak art. 695 i 698 kodeksu postępowania cywilnego – zgodnie z którymi nie tylko konsument nie może wnieść powództwa przeciwegzekucyjnego w postępowaniu w przedmiocie egzekucji wierzytelności zabezpieczonej hipoteką, powołując się na okoliczność, że u podstaw tytułu egzekucyjnego leżą nieuczciwe praktyki handlowe, a sąd przed którym toczy się postępowanie egzekucyjne nie jest uprawniony do sprawowania takiej kontroli, lecz w tym celu ma on obowiązek przekazać rozpatrywanie sprawy co do istoty do innego sądu, który nie może zawiesić postępowania w przedmiocie egzekucji wierzytelności zabezpieczonej hipoteką.

36

Tymczasem, wbrew temu, co twierdzi w szczególności Komisja Europejska, rozstrzygnięcie, jakie przyjął Trybunał w przywołanym wyroku, dotyczącym dyrektywy 93/13, nie znajduje zastosowania do dyrektywy 2005/29, ponieważ, choć obie te dyrektywy mają na celu zapewnienie wysokiego poziomu ochrony konsumentów, to jednak cel ten realizują w różny sposób.

37

W istocie bowiem dyrektywa 93/13 wyraźnie przewiduje w art. 6 ust. 1, że nieuczciwe warunki umowne nie są wiążące dla konsumentów.

38

Z uwagi na fakt, że jest to przepis bezwzględnie obowiązujący, który zmierza do zastąpienia ustanowionej przez umowę formalnej równowagi praw i obowiązków umawiających się stron, równowagą rzeczywistą, która przywraca równość pomiędzy nimi, sąd odsyłający zobowiązany jest zbadać, również z urzędu, czy dane warunki umowy wchodzące w zakres stosowania dyrektywy 93/13 mają nieuczciwy charakter, a tym samym zniwelować brak równowagi między konsumentem a przedsiębiorcą (zob. podobnie wyrok z dnia 14 czerwca 2012 r., Banco Español de Crédito, C‑618/10, EU:C:2012:349, pkt 40, 42 i przytoczone tam orzecznictwo).

39

Biorąc pod uwagę to orzecznictwo, w pkt 59 wyroku z dnia 14 marca 2013 r., Aziz (C‑415/11, EU:C:2013:164), Trybunał orzekł, że taki tryb postępowania wynikający co do zasady z art. 695 i 698 kodeksu postępowania cywilnego – w ramach którego sąd rozpoznający sprawę co do istoty, do którego konsument wniósł powództwo, podnosząc w nim, zgodnie z dyrektywą 93/13 nieuczciwy charakter warunku umowy stanowiącego podstawę tytułu egzekucyjnego, jest pozbawiony możliwości zarządzenia środków tymczasowych skutkujących zawieszeniem lub umorzeniem postępowania w przedmiocie egzekucji wierzytelności zabezpieczonej hipoteką, podczas gdy zarządzenie takich środków jest konieczne do zapewnienia pełnej skuteczności jego ostatecznego rozstrzygnięcia – może naruszać skuteczność ochrony zamierzonej dyrektywą.

40

Sytuacja wygląda jednak inaczej w przypadku dyrektywy 2005/29.

41

W istocie bowiem, jak to zostało wskazane w pkt 32 i 33 niniejszego wyroku, dyrektywa ta ogranicza się do zakazania nieuczciwych praktyk handlowych.

42

Ponadto, po pierwsze, art. 11 dyrektywy 2005/29 ogranicza się do wymagania od państw członkowskich, by zapewniły odpowiednie i skuteczne środki – w celu zwalczania nieuczciwych praktyk handlowych – takie jak wszczęcie postępowania sądowego przeciwko nieuczciwym praktykom handlowym lub wniesienie podlegającej kontroli sądowej skargi do organów administracyjnych, których celem jest położenie kresu tym praktykom. Po drugie, na mocy art. 13 tej dyrektywy państwa członkowskie mają obowiązek ustanowienia systemu odpowiednich sankcji wobec przedsiębiorców, którzy stosują nieuczciwe praktyki handlowe.

43

Wynika z tego, że na samej tylko podstawie przepisów tej dyrektywy postanowienie umowne nie może zostać uznane za nieważne, nawet jeśli zostało ono uzgodnione między stronami umowy na podstawie nieuczciwej praktyki handlowej.

44

W tych okolicznościach przyznanie środków tymczasowych – takich jak zawieszenie postępowania egzekucji wierzytelności zabezpieczonej hipoteką, przez sąd rozpatrujący co do istoty powództwo o ustalenie takich praktyk – nie jest wymagane dyrektywą 2005/29 w celu zapewnienia pełnej skuteczności ostatecznego rozstrzygnięcia tego sądu. W praktyce rozstrzygnięcie to nie może w każdym razie – wyłącznie na podstawie tej dyrektywy – rodzić skutków w zakresie ważności danej umowy i, a fortiori, ważności tytułu egzekucyjnego.

45

Z tego samego względu, chociaż przepisy krajowe, które nie przewidują możliwości zawieszenia postępowania w przedmiocie egzekucji wierzytelności zabezpieczonej hipoteką w taki sposób, że we wszystkich przypadkach, w których egzekucja z nieruchomości obciążonej hipoteką została przeprowadzona jeszcze przed wydaniem przez sąd rozpatrujący sprawę co do istoty rozstrzygnięcia uznającego warunek umowny będący podstawą ustanowienia hipoteki za nieuczciwy a, co za tym idzie, uznającego przeprowadzone postępowanie egzekucyjne za nieważne, a rozstrzygnięcie to pozwala wyłącznie na zapewnienie temu konsumentowi jedynie następczej ochrony prawnej w formie odszkodowania – nie spełniają wymogów art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 (wyrok z dnia 14 marca 2013 r., Aziz, C‑415/11, EU:C:2013:164, pkt 60), to w przypadku wymogów art. 11 dyrektywy 2005/29 jest inaczej.

46

Z uwagi na fakt, że dyrektywa ta znajduje zastosowanie, jak przypomniano w pkt 32 niniejszego wyroku, bez uszczerbku dla indywidualnych powództw wnoszonych przez osoby, które ucierpiały na skutek nieuczciwej praktyki handlowej, przepisów Unii i przepisów krajowych w zakresie prawa zobowiązań – odszkodowanie może być traktowane jako jeden z odpowiednich i skutecznych środków zwalczania nieuczciwych praktyk handlowych, wymaganych przywołanym przepisem.

47

W konsekwencji przepisy takie jak rozpatrywane w postępowaniu głównym nie naruszają skuteczności ochrony zamierzonej dyrektywą 2005/29.

48

W świetle powyższego należy jeszcze podkreślić, że ponieważ sąd, przed którym toczy się postępowanie w przedmiocie egzekucji wierzytelności zabezpieczonej hipoteką, dokonuje kontroli ważności tytułu egzekucyjnego w świetle dyrektywy 93/13 – czy to z urzędu, czy też, jak wydaje się mieć miejsce w niniejszej sprawie, na wniosek strony – ma on możliwość badać w ramach tej kontroli nieuczciwy charakter praktyki handlowej, będącej podstawą tego tytułu.

49

W istocie bowiem, chociaż stwierdzenie nieuczciwego charakteru praktyki handlowej nie przesądza automatycznie i samo w sobie o nieuczciwym charakterze warunków umownych, to stanowi ono jedną z okoliczności, na których właściwy sąd może oprzeć ocenę nieuczciwego charakteru warunków umownych, która zgodnie z art. 4 ust. 1 dyrektywy 93/13 winna obejmować wszelkie okoliczności związane z wykonaniem umowy (zob. podobnie wyrok z dnia 15 marca 2012 r., Pereničová i Perenič, C‑453/10, EU:C:2012:144, pkt 43, 44).

50

Wobec tego stwierdzenie, że praktyka handlowa ma nieuczciwy charakter, nie ma bezpośredniego wpływu na rozstrzygnięcie w przedmiocie ważności umowy w rozumieniu art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 (wyrok z dnia 15 marca 2012 r., Pereničová i Perenič, C‑453/10, EU:C:2012:144, pkt 46).

51

Biorąc pod uwagę powyższe rozważania, na pytanie pierwsze należy udzielić odpowiedzi, zgodnie z którą art. 11 dyrektywy 2005/29 należy interpretować w ten sposób, że nie są z nim sprzeczne przepisy krajowe, takie jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, które zakazują sądowi, przed którym toczy się postępowanie w przedmiocie egzekucji wierzytelności zabezpieczonej hipoteką, badania z urzędu lub na wniosek strony, ważności tytułu egzekucyjnego pod względem tego, czy doszło do nieuczciwych praktyk handlowych a, w każdym razie, które zakazują sądowi właściwemu w zakresie rozstrzygnięcia co do istoty, czy doszło do takich praktyk, zastosowania środków tymczasowych, takich jak zawieszenie postępowania w przedmiocie egzekucji wierzytelności zabezpieczonej hipoteką.

52

W pytaniach drugim i trzecim, które należy rozpatrzyć łącznie, sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 11 dyrektywy 2005/29 należy interpretować w ten sposób, że są z nim sprzeczne przepisy krajowe, zgodnie z którymi „kodeks postępowania”, o którym mowa w art. 10 tej dyrektywy, nie posiada prawnie wiążącego charakteru.

53

Bankia i rząd hiszpański uważają, że nie ma potrzeby udzielania odpowiedzi na te pytania, ponieważ w każdym wypadku kodeks dobrych praktyk bankowych w postępowaniu głównym nie jest „kodeksem postępowania” w rozumieniu art. 10 dyrektywy 2005/29.

54

Właściwe jest wskazać w tym względzie, że nie należy do kompetencji Trybunału ustalanie, czy wspomniany kodeks dobrych praktyk bankowych wchodzi w zakres definicji „kodeksu postępowania” zawartej w art. 2 lit. f) tej dyrektywy.

55

Ponieważ wątpliwości w tym względzie nie są w stanie obalić domniemania, z którego korzystają wszystkie pytania prejudycjalne, iż mają one znaczenie dla sprawy (wyrok z dnia 20 września 2017 r., Andriciuc i in., C‑186/16, EU:C:2017:703, pkt 20), należy udzielić odpowiedzi na te pytania.

56

W tym celu należy przypomnieć, że art. 2 lit. f) definiuje pojęcie „kodeksu postępowania” jako „umowę lub zbiór zasad, które nie są wymagane na mocy przepisów ustawowych, wykonawczych lub administracyjnych państwa członkowskiego i które definiują postępowanie przedsiębiorców”.

57

Tymczasem, jak wynika z motywu 20 dyrektywy 2005/29, rola, jaką przypisuje się wspomnianym kodeksom, polega na umożliwianiu przedsiębiorcom skutecznego stosowania zasad tej dyrektywy w poszczególnych dziedzinach gospodarki, stanowieniu podstawy spełniania wymogów staranności zawodowej i unikaniu odwoływania się do procedur administracyjnych lub sądowych.

58

Artykuł 6 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2005/29 stanowi, że nieprzestrzeganie przez przedsiębiorcę „kodeksu postępowania” może stanowić nieuczciwą praktykę handlową. Jednakże dyrektywa ta nie nakłada na państwa członkowskie obowiązku przewidzenia bezpośrednich konsekwencji względem przedsiębiorców, którzy zobowiązawszy się do jego przestrzegania, naruszają jego postanowienia.

59

W tych okolicznościach na pytania drugie i trzecie należy udzielić odpowiedzi, zgodnie z którą art. 11 dyrektywy 2005/29 należy interpretować w ten sposób, że nie są z nim sprzeczne przepisy krajowe, zgodnie z którymi kodeks postępowania taki jak te, o których mowa w art. 10 tej dyrektywy, nie posiada prawnie wiążącego charakteru.

60

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (piąta izba) orzeka, co następuje:

Podpisy