Konstytucyjne uwarunkowania ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym

Pojęcie nieuczciwej praktyki rynkowej ma rodowód konstytucyjny. Zgodnie z art. 76 Konstytucji RP „[w]ładze publiczne chronią konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi”, a „[z]akres tej ochrony określa ustawa”. Przepis art. 76 Konstytucji RP, choć nie jest źródłem praw podmiotowych, stanowi zasadę polityki państwa, którą władze publiczne mają obowiązek realizować (por. uchwała SN (7) z 29 lutego 2000 r., III CZP 26/99).

W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego podkreśla się, że celem art. 76 Konstytucji RP jest zabezpieczenie interesów słabszego uczestnika rynku (konsumenta, użytkownika, najemcy), którego wiedza i orientacja są ograniczone w porównaniu do profesjonalnego partnera (sprzedawcy, usługodawcy). Konsument ma słabszą pozycję przetargową, a jego swoiste upośledzenie wynika z przyczyn systemowych, determinowanych pozycją rynkową. Z tej też przyczyny działania na rzecz ochrony konsumenta, które mają umocnić jego pozycje wobec profesjonalnego partnera służą wyrównaniu ich szans i zapewnieniu - także na rynku detalicznym, swobody dokonania wyboru i podjęcia nieskrępowanej decyzji. Istotą ochrony konsumenta nie jest więc nadawanie mu dodatkowych nadzwyczajnych przywilejów, lecz poddanie całości obrotu praktykom „rynkowo-kompensatoryjnym”, które mają przywrócić utraconą zdolność decydowania o konsumpcji (wyroki TK z: 21 kwietnia 2004 r., K 33/03 oraz 15 marca 2011 r., P 7/09). W wymiarze materialnym, w zakresie odnoszącym się do konsumenta, art. 76 Konstytucji RP stanowi między innymi źródło zasady przejrzystości, jawności, rzeczywistej dostępności jasnej, pełnej i zrozumiałej informacji handlowej, sformułowanej w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego (wyrok TK z 21 kwietnia 2004 r., K 33/03).

Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym stanowi częściową realizację konstytucyjnych obowiązków ciążących na władzy publicznej w zakresie ochrony konsumenta, precyzując nieuczciwe praktyki rynkowe w działalności gospodarczej i zawodowej oraz zasady przeciwdziałania tym praktykom w interesie konsumentów i w interesie publicznym.

Ustawa szczegółowo klasyfikuje nieuczciwe praktyki rynkowe według kryterium charakteru zachowania przedsiębiorcy, wyróżniając działania wprowadzające konsumenta w błąd (art. 5 i 7), zaniechania podania istotnych informacji (art. 6), agresywne praktyki rynkowe (art. 8 i 9), prowadzenie działalności w formie systemu konsorcyjnego (art. 10) oraz stosowanie kodeksu dobrych praktyk, którego postanowienia są sprzeczne z prawem (art. 11).

Przy ocenie uczciwości praktyki rynkowej uwzględnia się tzw. model przeciętnego konsumenta, którego ustawa definiuje jako człowieka, „który jest dostatecznie dobrze poinformowany, uważny i ostrożny”. Oceny tej dokonuje się z uwzględnieniem czynników społecznych, kulturowych, językowych i przynależności danego konsumenta do szczególnej grupy konsumentów, przez którą rozumie się dającą się jednoznacznie zidentyfikować grupę konsumentów, szczególnie podatną na oddziaływanie praktyki rynkowej lub na produkt, którego praktyka rynkowa dotyczy, ze względu na szczególne cechy, takie jak wiek, niepełnosprawność fizyczna lub umysłowa (art. 2 pkt 8 u.p.n.p.r.).

Za stosowanie nieuczciwych praktyk rynkowych ustawa przewiduje sankcje cywilne (art. 12 u.p.n.p.r.), karne (art. 15-16 u.p.n.p.r.) oraz - na mocy przepisów odrębnych względem omawianej ustawy - administracyjne (art. 106 ust. 1 pkt 4 u.o.k.k. w zw. z art. 4-11 u.p.n.p.r.).

Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym stanowi również transpozycję dyrektywy 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r. dotycząca nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym oraz zmieniająca dyrektywę Rady 84/450/EWG, dyrektywy 97/7/WE, 98/27/WE i 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz.U. UE L 149, z 11 czerwca 2005 r., s. 22-39).

Wykładnia tej ustawy powinna zatem uwzględniać standard konstytucyjny oraz unijny.

Postanowienie SN z dnia 16 lipca 2019 r., I NSK 90/18

Standard: 43650 (pełna treść orzeczenia)