Związek między działalnością na rzecz niepodległości a wydanym orzeczeniem

Do uznania za nieważne orzeczenia wydanego wobec osoby represjonowanej z powodu działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego związek między tą działalnością a wydanym orzeczeniem musi być udowodniony.

Sąd nie może oprzeć tego rodzaju decyzji tylko na domniemaniu istnienia takiego związku. Do takiego wniosku prowadzi ścisła wykładnia art. 1 ust. 1 tej ustawy, w którym jest mowa o uznawaniu za nieważne orzeczeń wydanych z powodu działalności na rzecz niepodległości kraju, a więc wtedy gdy fakt ten zostanie przez sąd stwierdzony, nie zaś tylko "uprawdopodobniony". 

Charakter i przeznaczenie omawianej ustawy w tym wypadku nie uzasadniają ani nawet nie stwarzają potrzeby posługiwania się wykładnią rozszerzającą jej przepisów, ponieważ przewidziany w niej szczególny tryb postępowania dotyczy uznania za nieważne orzeczeń skierowanych tylko przeciwko osobom faktycznie działającym na rzecz niepodległości kraju i nie powinien odnosić się do ich niesłusznej nobilitacji.

Nie ma podstaw, aby w tym szczególnym trybie postępowania posługiwać się w danym wypadku regułą in dubio pro reo (art. 3 § 3 k.p.k.), 

Osoby niesłusznie represjonowane w "sfingowanych" procesach z innych powodów niż przewidziane w ustawie z dnia 23 lutego 1991 r. mają możliwość ubiegania się o uchylenie lub zmianę krzywdzących je orzeczeń w drodze rewizji nadzwyczajnej lub wznowienia postępowania karnego. Obydwa te środki pozwalają na uchylenie lub zmianę zaskarżonego orzeczenia na korzyść osoby represjonowanej nie tylko wtedy, gdy zostanie stwierdzone, że było ono z pewnością błędne, ale także i wówczas, jeśli taka jego ocena będzie prawdopodobna, a istniejącej w tej kwestii wątpliwości nie uda się w sposób stanowczy wyjaśnić.

Uchwała SN z dnia 20 listopada 1991 r., I KZP 32/91

Standard: 43142 (pełna treść orzeczenia)