Udział w postępowaniu najbliższych represjonowanego (art. 3 ust. 4 zd. 2)

Zgodnie z art. 3 ust. 4 zd. 2 cyt. ustawy "w razie śmierci, nieobecności w kraju lub choroby psychicznej osoby represjonowanej" w posiedzeniu o stwierdzenie nieważności ma prawo wziąć udział, niezależnie od obrońcy, "jej krewny w linii prostej, przysposabiający lub przysposobiony, rodzeństwo oraz małżonek". Ujęcie ustawowe ma charakter ogólny. Należy zaznaczyć, że chodzi tu o rozwiązanie oryginalne, które nie ma żadnego odpowiednika w przepisach kodeksu postępowania karnego. Istotne znaczenie ma ustalenie zakresu stosowania przytoczonej wyżej dyspozycji art. 3 ust. 4 zd. 2 cyt. ustawy. Interpretacja omawianego przepisu w ścisłym związku z art. 3 ust. 1 cyt. ustawy prowadziłaby do wniosku, że wymienione w tym przepisie osoby mają prawo do udziału w posiedzeniu tylko wtedy, gdy to one właśnie złożyły wniosek o stwierdzenie nieważności orzeczenia. Jednakże ustawa wyraźnie takiego ograniczenia nie wprowadza. Nie uzależnia ona przecież prawa tych osób do udziału w posiedzeniu od uprzedniego złożenia przez nie wniosku o stwierdzenie nieważności orzeczenia. Przeciwko wprowadzeniu takiego uzależnienia w drodze wykładni przemawiają oczywiste racje leżące u podstaw umożliwienia tym osobom podejmowania działań na rzecz osoby represjonowanej. Pewne znaczenie ma tu również fakt, że ze względu na rozwiązanie przyjęte w przepisie art. 8 ust. 1 zd. 2 cyt. ustawy niektóre z tych osób działają poniekąd i we własnym interesie, gdy podejmują działania na rzecz osoby represjonowanej, która zmarła w toku postępowania.

W tym stanie rzeczy - zgodnie z dyrektywą lege non distinquente - należy przyjąć, że skoro ustawa nie uzależnia w sposób wyraźny uprawnienia do wzięcia udziału w posiedzeniu od uprzedniego złożenia wniosku o stwierdzenie nieważności orzeczenia, to w interesującej tu sytuacji procesowej osoby wymienione w art. 3 ust. 4 zd. 2 cyt. ustawy mają prawo do udziału w posiedzeniu bez względu na to, kto złożył wniosek o stwierdzenie nieważności orzeczenia, a także niezależnie od tego, kiedy wystąpiły okoliczności określone w tym przepisie. Jest zatem jasne, że najbliżsi osoby represjonowanej mają prawo do udziału w posiedzeniu także wtedy, gdy osoba ta zmarła w toku postępowania wszczętego na jej wniosek.

Wiele przemawia za tym, by podobnie interpretować przepis art. 3 ust. 3 cyt. ustawy. Przyznając bowiem legitymację do zażalenia na postanowienie w przedmiocie nieważności orzeczenia "podmiotom, o których mowa w ust. 1", ustawa nie zastrzega bynajmniej, że uprawnienie do zaskarżenia przysługuje jedynie tym spośród nich, którzy złożyli in concreto wniosek o stwierdzenie nieważności orzeczenia lub uczestniczyli w postępowaniu. Jest oczywiste, że prawo do wniesienia zażalenia przysługuje prokuratorowi, osobie represjonowanej oraz wnioskodawcy (jeżeli jest nim inny podmiot niż prokurator lub osoba represjonowana). Jeżeli jednak osoba represjonowana nie żyje, w związku z czym - jak wyżej ustalono - w postępowaniu mogą brać udział jej najbliżsi, to należy przyjąć, że są oni również uprawnieni do zaskarżenia postanowienia w przedmiocie nieważności orzeczenia.

Uchwała SN z dnia 16 września 1992 r., I KZP 22/92

Standard: 43140 (pełna treść orzeczenia)