Lepszy i gorszy skład w kontekście nienależytej obsady sądu

Bezwzględna przyczyna odwoławcza polegająca na tym, że sąd był "nienależycie obsadzony" zachodzi wówczas gdy skład sądu orzekającego w konkretnej sprawie jest różny od tego, który przewidziany jest w ustawie jako wyłączny do rozpoznawania określonej kategorii spraw, w sądzie danego szczebla i w określonym trybie.

Sytuacja taka nie zachodzi gdy ustawa przewiduje dwie możliwości rozpoznania sprawy w różnych składach sądu, uzależniając drugą z nich od wydania przez prezesa sądu stosownego zarządzenia. 

O ile nie budzi wątpliwości to, że nienależyta obsada sądu zachodzi zawsze wtedy, gdy sprawę rozpoznał sąd w składzie mniejszym od przewidzianego w ustawie (lub w ogóle nie znanym ustawie), o tyle w kwestii, czy nienależyta obsada sądu zachodzi także wtedy, gdy sprawę rozpoznał sąd w składzie szerszym, niż to przewiduje ustawa budzi takie wątpliwości.

W tym zakresie prezentowane są w istocie dwa stanowiska. Z jednej strony - oprócz dość skrajnego poglądu wyrażonego przez Sąd Najwyższy w cytowanym przez Sąd Wojewódzki wyroku z dnia 7 września 1971 r., że każda obsada sądu niezgodna z przepisami ustawy pociąga za sobą konieczność uchylenia wyroku i że nie ma podstaw do wszelkich rozważań co do tego, czy chodzi o skład rozszerzony zamiast zwykłego, czy odwrotnie - w doktrynie i orzecznictwie wskazuje się także generalnie, że nienależytą obsadę sądu, o której mowa w art. 388 pkt 2 k.p.k. stanowią m.in. uchybienia polegające na odstępstwie od przewidzianej przez ustawę liczby członków składu orzekającego w danym rodzaju spraw lub niezachowaniu ustalonej proporcji pomiędzy liczbą osób składu sądzącego o różnym statusie, tj. sędziów zawodowych i ławników, i że uchybienia w zakresie składu sądu są tak poważne, że orzeczenie nie może nie być uchylone niezależnie od tego, czy obsada była lepsza, czy gorsza i że zawsze stanowi to bezwzględną przyczynę odwoławczą (wyrok SN z dnia 6 kwietnia 1971 r. - V KRN 527/70; postanowienie SN z dnia 3 grudnia 1996 r. V KZ 87 /96; postanowienie SN z dnia 11 grudnia 1996 r. V KZ 86/96).

Z drugiej jednak strony prezentowane są też poglądy, że nie stanowi takiego naruszenia rozpoznanie sprawy nie w składzie podstawowym, ale szerszym, jednakże przewidzianym w ustawie i możliwym do wyznaczenia (por. uchwałę SN z dnia 19 marca 1970 r. VI KZP 27/69; wyrok SN z dnia 22 kwietnia 1971 r. II KR 14/71; wyrok SN z dnia 11 maja 1971 r. III KR 261/70).

Uchwała SN z dnia 20 listopada 1997 r., I KZP 30/97

Standard: 42945 (pełna treść orzeczenia)