Wolności słowa i pisma adwokata przy wykonywaniu zawodu (immunitet adwokata, art. 8 Pr.Adw.)

Z w art. 23 k.c. nie wynika, że do naruszenia dóbr osobistych nie może dojść w toku postępowania sądowego. Przeciwnie, jest to możliwe, natomiast jak w każdym postępowaniu sądowym, ochrona dóbr osobistych powinna uwzględniać okoliczności faktyczne i prawne, w tym zakres kompetencji sądu, obowiązki stron bądź uczestników postępowania, choćby te subiektywnie postrzegane były przez inne osoby jako ingerujące w ich sferę osobowości chronioną w polskim prawie cywilnym z wykorzystaniem ustawowego instrumentarium, jakie stanowi instytucja dóbr osobistych. Kwestia oceny w tym zakresie przesuwa się zatem na grunt zakresu zgodności z prawem z uwagi na charakter określonego postępowania sądowego i jego funkcji oraz celu.

Postanowienie SN z dnia 21 sierpnia 2020 r., V CSK 557/19

Standard: 73897 (pełna treść orzeczenia)

Nadużycie przez adwokata przy wykonywaniu zawodu wolności słowa i pisma, stanowiące ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę lub zniesławienie osoby nie należącej do kręgu osób wymienionych w art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (Dz. U. Nr 16, poz. 124 ze zm.), w tym osoby, która dopiero w przyszłości może uzyskać status strony, pociąga za sobą odpowiedzialność zarówno dyscyplinarną jak i karną.

Artykuł 8 ust. 2 Prawa o adwokaturze jednoznacznie określa model immunitetu adwokackiego, ograniczając go do nadużycia wolności słowa i pisma, ale tylko takiego, które stanowi ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę lub zniesławienie strony, jej pełnomocnika lub obrońcy, kuratora, świadka, biegłego lub tłumacza. Warto zauważyć, że taki, co do istoty, model immunitetu adwokackiego, funkcjonuje w Polsce od odzyskania niepodległości w 1918 r.

W art. 8 ust. 2 Prawa o adwokaturze krąg osób pokrzywdzonych został określony w sposób wyczerpujący, a więc immunitet adwokacki może dotyczyć tylko czynów na szkodę osób, którym w chwili popełnienia czynu przysługiwał w tym samym postępowaniu jurysdykcyjnym, w którym występował adwokat, status strony, jej pełnomocnika lub obrońcy, kuratora, świadka, biegłego lub tłumacza. Nie wystarcza, wobec tego, by poszkodowany był osobą, która taki status uzyskała dopiero w okresie późniejszym albo tylko potencjalnie mogła uzyskać taki status. Gdyby bowiem taka miała być intencja ustawodawcy, to sformułowanie art. 8 ust. 2 byłoby zupełnie inne. Nie może ulegać wątpliwości, że zamiarem ustawodawcy było znaczne ograniczenie kręgu pokrzywdzonych podmiotów. 

Ustalenie, czy czyn znieważający stanowił czynność adwokata związaną z prowadzeniem określonej sprawy, zależy od okoliczności konkretnej sprawy. Należy też podzielić pogląd, że immunitet adwokacki obejmuje również okres przedprocesowego konfliktu stron, gdy strony nie korzystają jeszcze z użytej przez ustawę tytulatury, jednakże tylko wówczas, gdy zniewaga lub zniesławienie nastąpiła wówczas, gdy adwokat i osoba pokrzywdzona miały już status, o którym mowa w art. 8 ust. 2 Prawa o adwokaturze. 

Ustalenie w sprawie okoliczności, o których mowa w art. 8 ust. 2 Prawa o adwokaturze, jest jednoznaczne z wystąpieniem ujemnej przesłanki procesowej i w konsekwencji powoduje, iż postępowanie karne nie może się toczyć. Immunitet adwokacki powoduje bowiem ustawowe uchylenie karalności czynu przestępnego i konieczność umorzenia postępowania karnego albo odmowę jego wszczęcia z powołaniem się na art. 11 pkt 2 k.p.k. [art. 17 § 1 pkt 4 k.p.k.]

Uchwała SN z dnia 24 lutego 1998 r., I KZP 36/97

Standard: 42832 (pełna treść orzeczenia)