Wznowienie postępowania w razie niekonstytucyjności postanowienia incydentalnego w k.p.c. (art. 416[1] k.p.c.)

Literalne brzmienie art. 416[1] k.p.c.  wskazywałoby, iż znajduje on zastosowanie tylko w odniesieniu do spraw zakończonych prawomocnym wyrokiem. Natomiast postanowienie o odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania nie należy do orzeczeń o charakterze merytorycznym (zob. postanowienia SN: z 6 maja 2003 r., I CO 7/03; z 9 października 2007 r., II CO 6/07; z 19 marca 2012 r., II UO 1/12; z 5 grudnia 2012 r., I CO 49/12; z 18 marca 2015 r., I UO 2/14; z 19 grudnia 2017 r., I  UO 2/17).

Do postanowień niekończących postępowania, o których mowa w art. 416[1] k.p.c., należy postanowienie o kosztach procesu (zob. postanowienie SN z 28 października 2024 r., III CZ 127/24). Wniosek, w którym kwestionowane jest rozstrzygnięcie o przyznaniu kosztów pełnomocnikowi świadczącemu pomoc prawną z urzędu, pełnomocnik taki składa samodzielnie, działając w imieniu własnym i na własną rzecz (zob. postanowienia SN z 29 sierpnia 2024 r., I CSK 1966/24).

Kierując się prokonstytucyjną wykładnią art. 416[1] k.p.c. należało uznać wniosek o zmianę rozstrzygnięcia o kosztach za dopuszczalny. Regulacja przewidziana w powołanym przepisie ma charakter szczególny i przyznaje uprawnienia stronie, której prawa zostały naruszone.

Postanowienie SN z dnia 6 marca 2025 r., I CSK 1905/24

Standard: 87727 (pełna treść orzeczenia)

Dopuszczalny jest wniosek pełnomocnika z urzędu wniesiony na podstawie art. 416[1] k.p.c. dotyczący postanowienia rozstrzygającego o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu kasacyjnym w przypadku odmowy przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.

Prokonstytucyjna wykładnia art. 416[1] k.p.c. wymaga przyjęcia, że wniosek, o którym mowa w tym przepisie może dotyczyć także postanowienia niekończącego postępowania wydanego w każdej sprawie prawomocnie zakończonej, również w razie zakończenia jej orzeczeniem niemerytorycznym.

Artykuł 416[1] k.p.c. przewiduje więc szczególny środek prawny o cechach skargi o wznowienie postępowania, pozwalający na uchylenie prawomocnych postanowień niekończących postępowania ze względu na następcze stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny wadliwości podstawy prawnej tego postanowienia.

Literalne brzmienie przepisu prowadziłoby do wniosku, że znajduje on zastosowanie jedynie w przypadku zakończenia postępowania wyrokiem (orzeczeniem merytorycznym). Jednak uzależnienie zakresu uprawnień stron, dotkniętych rozstrzygnięciem opartym na normie zakwestionowanej przez Trybunał Konstytucyjny, od sposobu zakończenia postępowania w danej sprawie nie znajduje żadnego uzasadnienia.

Wymaga wyjaśnienia, że w tej sytuacji nie może znaleźć zastosowania art. 359 § 2 k.p.c. Przepis ten dotyczy bowiem uchylenia albo zmiany postanowień niekończących postępowania, ale w przypadku, gdy postępowanie w sprawie nadal jest w toku (nie zostało prawomocnie zakończone).

Postanowienie SN z dnia 29 sierpnia 2024 r., I CSK 1966/24

Standard: 85041 (pełna treść orzeczenia)