Eliminacja zasady nominalizmu na podstawie art. 363 § 2 k.c.

Zasada nominalizmu może, jeżeli przepisy szczególne tak stanowią, ulec wyłączeniu bądź ograniczeniu (art. 358 § 2 k.c.).

Eliminację zasady nominalizmu przewiduje art. 363 § 2 k.c. Przepis ten - jak wyraźnie wynika ze sformułowań w nim zawartych - dotyczy wprost tylko zobowiązań odszkodowawczych. Nie ulega wątpliwości, że na gruncie Kodeksu cywilnego do takich nie należą zobowiązania z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia wraz z ich szczególnym rodzajem - nienależnym świadczeniem.

Brak luki w prawie w tym zakresie wyłącza możliwość stosowania art. 363 § 2 k.c. w drodze analogii do stosunków wynikających z bezpodstawnego wzbogacenia i nienależnego świadczenia.

Jak na ogół przyjmuje się w doktrynie, przepis art. 363 § 2 k.c. - rozpatrywany łącznie z innymi przepisami Kodeksu cywilnego jak i przepisami pozakodeksowymi - daje podstawę do sformułowania ogólnej zasady, według której przy ustalaniu wysokości świadczenia pieniężnego należy brać pod uwagę ceny z daty ustalenia tego świadczenia. Według poglądu tego wyżej wymieniona zasada nie przekreśla jednak ustawowej zasady nominalizmu. Zasięg tej pierwszej zasady ogranicza się bowiem tylko do świadczeń pieniężnych wynikających z tzw. zobowiązań niepieniężnych ze świadczeniem pieniężnym. Jako przypadki zastosowania tej zasady wymienia się również bezpodstawne wzbogacenie i nienależne świadczenie, gdy świadczenie pieniężne jest świadczeniem zastępującym świadczenie niepieniężne, gdy wchodzi w jego miejsce jako jego surogat w sytuacji, kiedy zachodzi niemożność dokonania repartycji w naturze. Przypadki te nie obejmują sytuacji, gdy nienależne świadczenie spełnione zostało w pieniądzu. W sytuacji tej pełne zastosowanie znajduje zatem zasada nominalizmu.

Uchwała SN z dnia 13 maja 1983 r., III CZP 18/83

Standard: 70129 (pełna treść orzeczenia)