Nałożenie kary pieniężnej na obrońcę lub pełnomocnika w trybie art. 285 § 1a k.p.k.

Ponieważ pieniężna kara porządkowa przewidziana w art.285 § 1a k.p.k. ma charakter represji, jako reakcji na niedopełnienie określonego obowiązku przez przedstawiciela procesowego (obrońcę lub pełnomocnika), sąd winien ocenić nie tylko to, czy usprawiedliwienie przedłożone przez osobę wezwaną do stawiennictwa może być uwzględnione, ale także i to, czy pomimo braku takiego wy- starczającego usprawiedliwienia celowe jest nakładanie kary pieniężnej za niestawiennictwo. W pierwszym rzędzie należy jednak sięgać do instytucji sygnalizacji uchybień dostrzeżonych w postępowaniu karnym, jakim jest obowiązek zawiadomienia określonych podmiotów (art. 20 § 1 k.p.k.) w wypadku rażącego naruszenia obowiązków procesowych przez obrońcę (lub pełnomocnika) w toczącym się postępowaniu. Dopiero drugim środkiem dyscyplinującym jest możliwość nałożenia na obrońcę (lub pełnomocnika) kary pieniężnej. Stosując bowiem środki przymusu należy zawsze mieć na względzie, że wszystkie one podporządkowane są celowi nadrzędnemu - dobru prowadzonego postępowania.

Ustawodawca zaleca także racjonalność działania i nieprzekraczanie granicy niezbędności przymusu, gdyż istotą kar porządkowych jest przecież wyegzekwowanie określonego obowiązku (por. postanowienie SA w Szczecinie z 27.10.2016 r., II AKz 509/16).

Samo nieusprawiedliwione niestawiennictwo obrońcy (lub pełnomocnika) nie jest wystarczającą podstawą do wymierzenia pieniężnej kary porządkowej. Już sama normatywna konstrukcja przepisu art. 285 §1a k.p.k. wskazuje bowiem na konieczność poczynienia dodatkowego ustalenia oraz wykazania w postanowieniu o nałożenia takiej kary, iż zaistniał w danej sytuacji "wypadek szczególny" z uwagi na jego wpływ na przebieg określonych (planowanych) czynności procesowych. Zatem dla skutecznego nałożenia kary pieniężnej na obrońcę (lub pełnomocnika) nie wystarczy jedynie odnotowanie okoliczności ujętych w treści powyższego przepisu, ale konieczne jest wskazanie, w czym właściwy sąd upatruje owego szczególnego wypadku. Wymaga to wnikliwej analizy nie tylko charakteru oraz czynności dowodowych, planowanych do przeprowadzenia w trakcie rozprawy lub po- siedzenia, ale i możliwości ich późniejszego przeprowadzenia (niekiedy przeprowadzenie pewnych dowodów może nie być możliwe), przewidywanego czasu "wydłużenia" postępowania, statusu osób podejrzanych oraz etapu postępowania (zob. postanowienie SA w Lublinie z 2.04.2008 r., II AKz 135/08).

Na "szczególność" regulacji ujętej w treści normy art. 285 § 1a k.p.k. zwracano już uwagę w uzasadnieniu projektu ustawy wprowadzającego to właśnie rozwiązanie, gdzie wskazano, że "o szczególności wypadku może przesądzać np. kolejne już w danym postępowaniu nieusprawiedliwione niestawiennictwo lub wydalenie się z miejsca czynności tego samego obrońcy lub pełnomocnika". Z pewnością ów "szczególny wypadek" będzie miał miejsce w razie rażącego lekceważenia obowiązków przez obrońcę (lub pełnomocnika), powodującego znaczne utrudnienia w procedowaniu (np. konieczność wielokrotnego przerywania lub odraczania rozprawy).

W realiach przedmiotowej sprawy trudno dopatrzyć się takiej sytuacji, a z pewnością nie wskazują na to motywy zaskarżonego orzeczenia.Co więcej w literaturze i orzecznictwie wprost wskazuje się, że art. 285 §1a k.p.k. jest przepisem o charakterze represyjnym i stąd należy wykładać go ściśle, wręcz zwężająco, co powoduje, iż nałożenie na obrońcę kary porządkowej może nastąpić, gdy bez należytego usprawiedliwienia nie stawił się on na wezwanie organu prowadzącego postępowanie albo bez zezwolenia tego organu wydalił się z miejsca czynności przed jej za- kończeniem, jeżeli zachowanie to miało wpływ na przebieg czynności (zob. postanowienie SN z 3.04.2014 r., WZ 5/14).

Nałożenie kary pieniężnej na adwokata wymaga zawsze dokonania oceny, czy przedłożone usprawiedliwienie jest należyte i może być uwzględnione, a także czy pomimo braku należytego usprawiedliwienia celowe jest nakładanie kary pieniężnej za niestawiennictwo. Nie można również stosować takiej sankcji, gdy uczestnik usprawiedliwia swoje niestawiennictwo według odpowiednich przepisów, dopóki nie zostanie ustalone, że to usprawiedliwienie nie zasługuje na wiarę (postanowienie SA w Krakowie z 11.03.1999 r., II AKz 64/99).

Każdorazowo należy zatem zbadać, czy obrońca nie stawił się na wezwanie - tak jak tego wymaga przepis - po pierwsze: "bez należy- tego usprawiedliwienia", po drugie zaś: czy zachodzi wymagany ustawą "wypadek szczególny ze względu na jego wpływ na przebieg czynności".

Postanowienie SA w Szczecinie z dnia 19 kwietnia 2018 r., II AKz 214/18

Standard: 39406 (pełna treść orzeczenia)