Odszkodowanie w razie umorzenia postępowanie z powodu ujemnej przesłanki procesowej (art. 552 k.p.k.)

Odszkodowanie za niesłuszne skazanie na podstawie art. 487 § 1 k.p.k. przysługuje również oskarżonemu, co do którego - w wyniku wznowienia postępowania lub rewizji nadzwyczajnej - umorzono postępowanie karne, np. z powodu przedawnienia lub innej ujemnej przesłanki procesowej, wyłączającej dopuszczalność dalszego toczenia się postępowania, np. abolicji lub śmierci oskarżonego, jeżeli u podstaw takiego umorzenia legło stwierdzenie, że oskarżony popełnił wprawdzie przestępstwo i istniałyby podstawy do skazania go, ale za czyn o łagodniejszej kwalifikacji prawnej.

Za karę, której skazany "nie powinien był ponieść", należy w takim wypadku uznać karę stanowiącą różnicę między karą wykonaną a karą, jaką - według oceny sądu rozstrzygającego o odszkodowaniu - należałoby oskarżonemu wymierzyć, przyjmując prawidłową kwalifikację prawną jego czynu.

Umorzenie postępowania karnego, oparte na przyjęciu innej, łagodniejszej kwalifikacji prawnej przestępstwa, co do którego nastąpiło np. przedawnienie lub które zostało objęte abolicją, jest orzeczeniem dalej idącym na korzyść oskarżonego niż skazanie oskarżonego za takie przestępstwo. Umorzenie takie bowiem oznacza również zdyskwalifikowanie trafności pierwotnego orzeczenia skazującego za cięższe przestępstwo i zawiera stwierdzenie, że gdyby nie popełniono błędu przy pierwotnym wyrokowaniu, wówczas oskarżony powinien ponieść łagodniejszą karę na podstawie właściwego, łagodniejszego przepisu. W wielu wypadkach mogłoby to oznaczać konieczność zastosowania do sprawcy już wówczas takich instytucji, jak amnestia, abolicja czy przedawnienie. Skoro jednak to wówczas nie nastąpiło, Sąd Najwyższy zaś rozpoznający rewizję nadzwyczajną ma obowiązek uwzględnienia zarówno stanu faktycznego, jak i stanu prawnego obowiązującego w chwili wyrokowania przez siebie, co nie dopuszcza uchylenia zaskarżonego orzeczenia i ewentualnego przekazania sprawy do ponownego rozpoznania w sytuacji, gdy końcowy wynik postępowania jest już w chwili tego orzekania ewidentny, tj. gdy zebrane dowody pozwalają na wydanie końcowego rozstrzygnięcia (arg. z art. 386 § 1 k.p.k.) - umorzenie postępowania w opisanej wyżej sytuacji niejako zastępuje skazanie za przestępstwo na podstawie łagodniejszego przepisu. Od strony skutków prawnych, a zwłaszcza w zakresie uprawnień oskarżonego do odszkodowania za niesłuszne skazanie, umorzenie takie nie może więc być mniej korzystne dla oskarżonego niż ewentualne skazanie za przestępstwo zagrożone łagodniejszą karą.

Celem instytucji odszkodowania za niesłuszne skazanie jest przyznanie rekompensaty materialnej osobom, które zostały niesłusznie skazane, a przez tę niesłuszność rozumie się także bezpodstawne, nadmiernie surowe ukaranie z powodu przyjęcia błędnej kwalifikacji prawnej czynu, ten zaś cel ustawowy byłby zaprzepaszczony w wypadku odmówienia odszkodowania osobie, której nie można było wymierzyć kary na podstawie łagodniejszego przepisu tylko ze względu na zaistnienie przeszkody procesowej do wydania jakiegokolwiek wyroku skazującego

Uchwała SN z dnia 21 listopada 1990 r., V KZP 28/90

Standard: 39019 (pełna treść orzeczenia)